Phòng, chống mua bán người ở Việt Nam: Những chuyển biến đáng ghi nhận

Những nhiệm vụ, giải pháp được đề ra trong Chương trình phòng, chống mua bán người giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến năm 2030 được đánh giá là mang tính đột phá, toàn diện, thể hiện quyết tâm của Việt Nam giải quyết vấn đề này thông qua hợp tác quốc tế đa phương.

Báo cáo tình hình mua bán người trên thế giới (TIP 2023) của Bộ Ngoại giao Mỹ công bố ngày 15/6/2023, đánh giá tình trạng mua bán người tại 188 quốc gia và khu vực trên thế giới, trong đó đã nâng xếp hạng Việt Nam từ Nhóm 3 lên “Nhóm 2 cần theo dõi”, phản ánh những kết quả tích cực của Việt Nam trong phòng, chống mua bán người, đặc biệt là điều tra, xét xử tội phạm mua bán người cũng như tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng, chống mua bán người.

Hiệu quả của các chương trình phòng, chống mua bán người

Quan điểm nhất quán của Đảng, Nhà nước Việt Nam là ghi nhận, bảo vệ và bảo đảm các quyền con người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em. Trong các chương trình phòng, chống mua bán người các giai đoạn, đều huy động sự vào cuộc, tham gia của cả hệ thống chính trị, các ban, bộ, ngành và mọi người dân, đồng thời nguồn lực đáng kể cho việc thực hiện Chương trình phòng, chống mua bán người hằng năm.

Đặc biệt, trong năm qua, công tác phòng, chống mua bán người được Ban Chỉ đạo phòng, chống tội phạm của Chính phủ triển khai quyết liệt, nhất là chương trình, kế hoạch công tác phòng, chống mua bán người năm 2022 và 2023; tăng cường các biện pháp công tác đấu tranh phòng, chống mua bán người trong nội địa và ra nước ngoài…

Theo Quyết định số 793/QĐ-TTg ngày 10/5/2016 của Thủ tướng Chính phủ, ngày 30/7 được chọn là “Ngày toàn dân phòng, chống mua bán người”. Các đợt Cao điểm tấn công trấn áp tội phạm mua bán người trên phạm vi toàn quốc (từ ngày 01/7-30/9 hằng năm) được triển khai rộng khắp, đã xác lập, điều tra, khám phá nhiều vụ án, đường dây tội phạm mua bán người (cả trong nội địa và ra nước ngoài); khẩn trương hoàn thiện hồ sơ, kịp thời truy tố, đưa ra xét xử nghiêm minh các đối tượng phạm tội mua bán người theo đúng quy định của pháp luật.

Trong năm 2022, lực lượng chức năng của Việt Nam đã phát hiện, điều tra 90 vụ/247 đối tượng phạm tội mua bán người theo các tội danh được quy định Điều 150, Điều 151, Bộ Luật Hình sự, xác định được 222 nạn nhân bị mua bán liên quan đến các vụ án, tăng 13 vụ/98 đối tượng/72 nhân so với cùng kỳ năm 2021. Đã đưa ra xét xử 58 vụ/128 bị cáo phạm các tội danh liên quan đến mua bán người.

Riêng trong quý I/2023, lực lượng chức năng đã phát hiện, điều tra 56 vụ/150 đối tượng phạm tội mua bán người, xác định 118 nạn nhân trong các vụ án, tăng 32 vụ/104 đối tượng so với cùng kỳ năm 2022. Tiếp nhận, giải quyết 93 tố giác, tin báo tội phạm và kiến nghị khởi tố liên quan đến tội phạm mua bán người, đưa ra xét xử 15/31 bị cáo.

Cùng với đó, Bộ Công an cũng đã tổ chức tổng kết chỉ đạo điểm thực hiện Chương trình phòng, chống mua bán người tại 08 địa phương, tổ chức Hội nghị liên ngành đánh giá, đề ra giải pháp nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống mua bán người trên tuyến biên giới Việt Nam-Campuchia.

Từ tháng 1/2023, các bộ, ngành liên quan đã tổ chức thống kê số liệu mua bán người theo biểu mẫu của Ban Chỉ đạo phòng, chống tội phạm của Chính phủ, làm cơ sở để xây dựng dữ liệu quốc gia về phòng, chống mua bán người. Hiện các bộ, ngành liên quan đang nghiên cứu xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung; phối hợp với Phái đoàn tổ chức Di cư quốc tế tại Việt Nam (IOM) tổ chức Hội thảo với các chuyên gia trong và ngoài nước về nhu cầu, mục đích của việc thu thập dữ liệu về phòng, chống mua bán người.

Công tác phòng, ngừa tội phạm mua bán người được các bộ, ban, ngành Trung ương, địa phương đặc biệt chú trọng, lấy chủ trương phòng ngừa là chính, là căn bản trong triển khai các mặt công tác phòng, chống mua bán người. Đã lồng ghép nội dung phòng ngừa tội phạm mua bán người vào quá trình thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội… Tổ chức tuyên truyền, truyền thông về phòng, chống mua bán người với nhiều nội dung, hình thức phong phú.

Cùng với công tác đấu tranh quyết liệt, không khoan nhượng với tội phạm mua bán người, các bộ, ngành Trung ương và địa phương đã dành sự quan tâm đặc biệt trong phối hợp thực hiện xác minh, xác định, giải cứu, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán được nhanh chóng, bảo đảm quyền của nạn nhân và theo nguyên tắc “lấy nạn nhân là trung tâm”.

Đáng chú ý, ngày 18/7/2022, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đã ký kết, triển khai Quy chế phối hợp liên ngành trong công tác tiếp nhận, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán có sự chứng kiến của Đại diện Đại sứ quán Mỹ, Tổ chức Di cư quốc tế (IOM) và một số cơ quan đại diện ngoại giao, tổ chức quốc tế liên quan đến phòng, chống mua bán người tại Việt Nam.

Sau hơn 10 năm thi hành, Luật Phòng, chống mua bán người (2011) đã bộc lộ một số điểm chưa tương thích cần phải sửa đổi, bổ sung. Để nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm mua bán người, Việt Nam đang tích cực lập Hồ sơ đề nghị xây dựng dự án Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi).

Cùng với đó đã ứng dụng khai thác cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cơ sở dữ liệu căn cước công dân phục vụ công tác phòng, chống tội phạm mua bán người; tổ chức kiểm tra hàng chục nghìn lượt cơ sở kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự để chủ động phòng ngừa tội phạm, tệ nạn xã hội và mua bán người; tăng cường tuần tra, kiểm soát biên giới nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn hoạt động mua bán người ra nước ngoài.

Hợp tác quốc tế và khu vực về phòng, chống mua bán người

Do mang tính xuyên quốc gia, tội phạm mua bán người đã trở thành vấn đề toàn cầu, một trong những thách thức an ninh phi truyền thống của tất cả các quốc gia, hợp tác quốc tế và hợp tác khu vực về phòng, chống mua bán người là một nhu cầu tất yếu.

Về hợp tác đa phương, Việt Nam đã tham gia ký kết và là thành viên của nhiều công ước, văn kiện pháp luật quốc tế liên quan trực tiếp đến công tác phòng, chống tệ nạn mua bán người như: Công ước quốc tế về xoá bỏ tất cả các hình thức phân biệt đối xử với phụ, Công ước quốc tế về quyền trẻ em, Nghị định thư không bắt buộc bổ sung cho Công ước về quyền trẻ em về mua bán trẻ em, mại dâm trẻ em và văn hoá phẩm khiêu dâm trẻ em, Nghị định thư không bắt buộc bổ sung cho Công ước về quyền trẻ em về sự tham gia của trẻ em trong xung đột vũ trang, Công ước số 182 về cấm và hành động ngay lập tức để xoá bỏ các hình thức lao động trẻ em tồi tệ nhất, Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (TOC), Công ước ASEAN về phòng, chống mua bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em (ACTIP), Kế hoạch hành động ASEAN về thực thi ACTIP, Nghị định thư về ngăn ngừa, phòng chống và trừng trị việc mua bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bổ sung cho Công ước TOC.

Việt Nam cũng tham gia Thỏa thuận toàn cầu về di cư hợp pháp, an toàn và trật tự - thỏa thuận liên chính phủ đầu tiên về di cư, đồng thời đã ban hành Kế hoạch triển khai thỏa thuận này, với các giải pháp cụ thể và toàn diện nhằm ngăn ngừa nguy cơ mua bán người trong di cư quốc tế.

Trong hợp tác song phương, Việt Nam đã ký và tiếp tục triển khai có hiệu quả các Hiệp định tương trợ tư pháp với nhiều nước trên thế giới, tạo ra cơ sở pháp lý quan trọng cho hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, bao gồm cả vấn đề mua bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em như Hiệp định hợp tác giữa Việt Nam với Campuchia (2005), Lào (2010), Thái Lan (2008), Trung Quốc (2010) và Anh (2009) về phòng, chống mua bán người, trong đó duy trì họp thường niên với cơ quan thực hiện hiệp định, phối hợp tổ chức các đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm mua bán người. Đồng thời, Việt Nam tham gia và ký kết Văn kiện ghi nhớ và Kế hoạch hành động 06 nước Tiểu vùng sông Mekong (Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc, Myanmar và Việt Nam).

Ngoài ra, Việt Nam đã ký 15 hiệp định song phương và 13 hiệp định tương trợ tư pháp về phòng, chống tội phạm với các nước, trong đó đều có nội dung phòng, chống tội phạm mua bán người. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang thực hiện các dự án hợp tác trong khuôn khổ Chương trình ASEAN-ACT do Chính phủ Australia tài trợ.

Ngoài ra, Việt Nam thường xuyên trao đổi về chủ trương, thành tựu trong phòng chống mua bán người tại Đối thoại nhân quyền với EU, Australia... cũng như các buổi làm việc định kỳ với một số cơ quan đại diện nước ngoài tại Hà Nội.

Các tổ chức quốc tế thường xuyên có các chương trình, dự án về phòng, chống mua bán người. Việt Nam đã tích cực tham gia hợp tác quốc tế về lĩnh vực này qua việc tham gia thực hiện các dự án như: “Đánh giá và đề xuất sửa đổi chính sách, kế hoạch chiến lược về phòng, chống xâm hại tình dục trẻ em giai đoạn 2001-2010”; “Hoàn thiện chính sách pháp luật về phòng, chống xâm hại tình dục trẻ em” do UNICEF tài trợ; Dự án “Chống lạm dụng và bóc lột tình dục thanh, thiếu niên” do ESCAP tài trợ...

Việt Nam đã triển khai các dự án khu vực về phòng chống mua bán phụ nữ, trẻ em, bao gồm Dự án “Phòng, chống mua bán phụ nữ và trẻ em ở tiểu vùng Mekong” do Liên minh các tổ chức quốc tế tài trợ, mã số RAS/98/H01, Dự án khu vực “Phòng, chống mua bán phụ nữ và trẻ em ở tiểu vùng Mekong” do ILO/IPEC tài trợ.

Cả hai dự án đều tập trung vào các hoạt động thông tin truyền thông, nâng cao nhận thức; điều tra đánh giá nguyên nhân, thực trạng tình hình; xây dựng các mô hình can thiệp; dạy nghề, tạo việc làm, hoà nhập cộng đồng cho những nạn nhân bị mua bán... nhằm mục tiêu chung là: ngăn chặn sự phát triển, giảm mức cao nhất tệ nạn mua bán phụ nữ và trẻ em; khắc phục hậu quả của tệ nạn này.

Đồng thời, với việc triển khai hai dự án trên, Cục phòng, chống tệ nạn xã hội, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội cũng triển khai thí điểm dự án “Nâng cao năng lực cộng đồng trong phòng, chống xâm hại tình dục trẻ em” tại hai tỉnh Đồng Tháp và Bà Rịa - Vũng Tàu, với kinh phí từ chương trình phòng, chống tệ nạn mại dâm.

Đồng thời, để ngăn chặn nguy cơ mua bán người trong di cư quốc tế, đặc biệt là trong các hoạt động đưa người di cư trái phép, ngày 20/3/2020, các bộ, ngành và địa phương tiếp tục thực hiện nghiêm túc Kế hoạch triển khai Thỏa thuận toàn cầu về Di cư hợp pháp, an toàn và trật tự của Liên hợp quốc (Quyết định số 402/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ).

Việt Nam hiện đang xây dựng hồ sơ gia nhập Nghị định thư về chống đưa người di cư trái phép bằng đường bộ, đường biển và đường hàng không, bổ sung Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia năm 2000. Đây là một nỗ lực nhằm ngăn chặn nguy cơ mua bán người thông qua các hoạt động tội phạm đưa người di cư trái phép.

Các hiệp định song phương mà Việt Nam đã ký kết là những công cụ pháp lý quan trọng phục vụ cho việc ngăn ngừa, phát hiện, điều tra, truy tố và trừng trị những kẻ mua bán người.

Trong thời đại kỹ thuật số, các loại tội phạm xuyên quốc gia, trong đó có tội phạm mua bán người ngày càng tinh vi, đe dọa nghiêm trọng đến các nỗ lực bảo vệ quyền con người, gây nguy hiểm tới mạng sống của hàng nghìn người mỗi năm ở khắp các quốc gia, khu vực, tăng cường hợp tác quốc tế, chung tay ngăn chặn nạn mua bán người là mục tiêu chung của các quốc gia, trong đó có Việt Nam.