Tập hợp lực lượng nhìn từ Hội nghị Bộ Tứ (kỳ cuối)

Bộ Tứ - Từ yên ắng đến hồi sinh (kỳ 1)

Cam kết tiếp tục mở rộng hợp tác nhưng không có đột phá

Trước khi đến Nhật Bản và trong gặp gỡ song phương trước thềm hội nghị Bộ Tứ, các Ngoại trưởng đề xuất nhiều nội dung quan trọng. Trong đó có vấn đề hỗ trợ lẫn nhau đối phó với các thách thức an ninh: Đại dịch Covid-19, an ninh công nghệ, an ninh kinh tế, tái cấu trúc chuỗi cung ứng, giảm thiểu tác động đối với kinh tế toàn cầu, củng cố mặt trận thống nhất về các vấn đề an ninh khu vực.

Nói cách khác, đây là tập hợp lực lượng trong phạm vi Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở, trung tâm là Bộ Tứ, đối trọng với Trung Quốc.

Ngoại trưởng các nước Bộ Tứ (từ trái sang): S. Jaishankar (Ấn Độ), Toshimitsu Motegi (Nhật Bản), Marise Payne (Australia) và Mike Pompeo (Mỹ).

Hội nghị cấp Bộ trưởng Bộ Tứ là dạng “liên minh không chính thức”, cơ chế hợp tác “không hiệp ước” nên không có tuyên bố chung. Qua các tuyên bố, thông báo của từng nước thành viên, có thể hình dung kết quả chủ yếu.

Hội nghị cam kết tiếp tục mở rộng hợp tác chặt chẽ, tăng cường vai trò Bộ Tứ trong duy trì ổn định ở khu vực, kết hợp thúc đẩy liên kết, hợp tác thực chất với nhiều nước khác trong các vấn đề an ninh mạng, xây dựng hạ tầng cơ sở chất lượng cao… để thực hiện Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở.

Bộ Tứ cũng cam kết duy trì hội nghị, đối thoại định kỳ thường xuyên hằng năm, nhưng không đạt được một thỏa thuận đột phá, trong bối cảnh thế giới, khu vực có nhiều biến động phức tạp.

Ý tưởng “NATO châu Á” và các hình thức tập hợp lực lượng

Tập hợp lực lượng là hình thành, phối hợp các hoạt động, xác lập các mối quan hệ, trong khuôn khổ liên minh, liên kết các lĩnh vực, giữa các quốc gia nhằm đạt những mục đích xác định.

Tập hợp lực lượng vừa là mục tiêu, vừa là giải pháp, tạo động lực thực hiện chiến lược của một số quốc gia, một tổ chức.

Để tập hợp lực lượng cần giải quyết 5 vấn đề, yếu tố cơ bản: Mục đích tập hợp lực lượng; xác định lợi ích chung; hình thức tổ chức tập hợp lực lượng, cơ chế hoạt động; các biện pháp triển khai thực hiện; yếu tố địa lý, lịch sử…

Mục đích tập hợp lực lượng được thể hiện khá cụ thể trong Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở và trong các hội nghị, đối thoại của Bộ Tứ.

Tuy nhiên, tùy theo bối cảnh, điều kiện của từng thành viên, thời điểm mà cách diễn đạt khác nhau. Điểm thống nhất cao là hợp tác, hỗ trợ nhau đối phó với các thách thức an ninh mới, an ninh kinh tế, an ninh công nghệ, an ninh mạng, đại dịch Covid-19…, duy trì duy trì ổn định ở khu vực, giảm thiểu tác động đối với kinh tế toàn cầu.

Mỹ xác định mục đích rất dứt khoát, đó là thắt chặt quan hệ với đồng minh, đối tác, hình thành một mặt trận kiềm chế, ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc; bảo vệ lợi ích, duy trì ảnh hưởng và vị thế số 1 của Mỹ trên thế giới.

Mục đích tập hợp lực lượng liên quan đến việc xác định đối tượng đe dọa lợi ích của các nước. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng hội nghị Bộ Tứ là thời cơ đối trọng với Trung Quốc.

Lợi ích chung là cơ sở quan trọng để tập hợp lực lượng bền vững. Hợp tác, liên kết, các nước sẽ được sự hỗ trợ nhiều mặt, giảm thiểu tác động của các thách thức mới đối với toàn cầu và từng nước, nhất là về kinh tế, đại dịch Covid-19 và an ninh công nghệ…

Lợi ích của Mỹ là kiềm chế, ngăn chặn Trung Quốc cạnh tranh chiến lược, bảo vệ quyền lực, vị thế số 1 trên toàn cầu.

Lợi ích của Ấn Độ, Nhật Bản, Austrailia là có sự hỗ trợ, vị thế tốt hơn trong giải quyết các vấn đề song phương với Trung Quốc. Các nước khác có thể tận dụng Mạng lưới kinh tế thịnh vượng, bớt phụ thuộc vào Trung Quốc.

Phần lớn các đồng minh châu Á hài lòng với thái độ cứng rắn của Washington đối với Trung Quốc, nhưng xuất phát từ lợi ích quốc gia, họ lo ngại mâu thuẫn bị đẩy lên cao, dẫn tới xung đột.

Trong cuộc điện đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide bày tỏ duy trì quan hệ song phương, Bắc Kinh vẫn là đối tác kinh tế hàng đầu của Tokyo.

Ngày 6/10, người phát ngôn chính phủ Nhật Bản muốn giảm nhẹ căng thẳng, nêu rõ cuộc họp này không được tổ chức trong tư thế đối phó với bất kỳ quốc gia cụ thể nào.

Một số quan chức Hàn Quốc không muốn hy sinh quan hệ đối tác kinh tế với Trung Quốc bất chấp tầm quan trọng của quan hệ đồng minh với Mỹ. Lợi ích riêng cũng là vấn đề cần xử lý thỏa đáng trong tập hợp lực lượng.

Tổ chức càng chặt chẽ, định hình càng rõ, tập hợp lực lượng càng đông thì sức mạnh càng tăng. Vì thế, Mỹ đề xuất ý tưởng thành lập một liên minh kiểu “NATO châu Á” mà đối tượng chính là Trung Quốc.

Một số đồng minh cho rằng Bộ Tứ đủ chín muồi để phát triển thành một liên minh mới. Số khác lo ngại “NATO châu Á” càng làm Trung Quốc phản ứng cứng rắn hơn.

Lý do nữa là các đồng minh thấu hiểu cái giá phải trả cho liên minh không rẻ, bởi Mỹ từng tuyên bố “không có bữa ăn nào miễn phí”!