TS. Nguyễn Tùng Lâm: Cần giáo dục học sinh trở thành công dân có trách nhiệm

Đó là góc nhìn của TS. Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội Tâm lý giáo dục Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Trường THPT Đinh Tiên Hoàng (Hà Nội) xung quanh Thông tư 19 của Bộ GD&ĐT.

Là một chuyên gia tâm lý, vừa là một nhà quản lý giáo dục, góc nhìn của ông thế nào về việc bỏ hình thức đình chỉ học sinh trong Thông tư 19 của Bộ GD&ĐT?

Thông tư 19 của Bộ GD&ĐT đã thể hiện tính nhân văn khi lấy học sinh làm trung tâm để xử lý kỷ luật với học sinh phổ thông các cấp. Tuy nhiên, có hai vấn đề khiến tôi băn khoăn. Đó là, học sinh phổ thông đang trong quá trình trưởng thành, cần được giáo dục để trở thành công dân có trách nhiệm, sống tử tế. Do vậy, viết bản kiểm điểm không bao giờ đủ mà cần để các em phải có ý thức chịu trách nhiệm cho hành vi của mình.

Đồng thời, Thông tư phải chỉ ra mức độ sai phạm của học sinh đến đâu để đưa ra mức độ, hình thức kỷ luật sao cho tương xứng. Mức độ kỷ luật phải đảm bảo học sinh ý thức được trách nhiệm của mình, đồng thời có tác dụng răn đe với tập thể.

Việc chuyển dịch từ xử phạt sang giáo dục và hỗ trợ học sinh trong Thông tư 19 có ý nghĩa ra sao đối với vấn đề hình thành nhân cách của học sinh, thưa ông?

Tôi ủng hộ việc bỏ các hình thức khắt khe như đình chỉ học đối với học sinh. Bởi một đứa trẻ cần được giáo dục, uốn nắn, chấn chỉnh để nhận ra sai lầm, có cơ hội sửa sai, thay đổi chính mình. Nhưng việc áp dụng hình thức kỷ luật như vậy chưa có tính răn đe, đồng thời gây khó khăn cho thầy cô giáo trong quá trình giáo dục, quản lý, định hướng học sinh.

Như trên đã đề cập, bản kiểm điểm chỉ là việc học sinh viết lại hành vi vi phạm của mình mà chưa phải là hình thức kỷ luật, buộc các em phải chịu trách nhiệm về sự việc đã xảy ra. Do vậy, theo tôi, Bộ GD&ĐT quy định làm sao để trường học phải có hình thức kỷ luật giúp các em nhận ra cái sai của mình ở chỗ nào, tổn hại cho bản thân và xã hội ra sao? Từ đó để các em biết bản thân phải có trách nhiệm thế nào trước những sai trái của mình, để không lặp lại nữa.

Các hình thức như nhắc nhở, phê bình hay viết bản kiểm điểm chỉ phù hợp với những lỗi vi phạm nội quy trường học. Còn khi học sinh đã vi phạm pháp luật như đánh bạn, có hành động bạo lực với thầy cô giáo và vi phạm đạo đức sẽ phải xử lý theo quy định của pháp luật một cách nghiêm khắc.

Khi không còn hình thức đình chỉ, vai trò của nhà trường, đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm sẽ thay đổi ra sao trong việc xử lý kỷ luật, dưới góc nhìn của ông?

Theo tôi, có 3 nguyên tắc áp dụng trong kỷ luật học sinh đó là: Học sinh phải chịu trách nhiệm về hành vi sai trái của mình; nhà trường phối hợp với phụ huynh tìm ra nguyên nhân gây lỗi; có giải pháp giáo dục phù hợp để giải quyết triệt để, giúp học sinh không tái phạm.

Nhân văn là cần thiết, nhưng nhân văn không đồng nghĩa với buông lỏng, mặc kệ. Tôi từng khảo sát mô hình trường học ở Mỹ. Có những trường công lập chuyên nhận học sinh cá biệt, nhưng được đầu tư cơ sở vật chất gấp nhiều lần trường phổ thông bình thường.

Trong trường còn có cả cảnh sát túc trực. Họ phân biệt rất rõ những sai sót của học sinh về mặt nội quy, đạo đức thì nhà trường trực tiếp giải quyết. Nhưng nếu học sinh vi phạm pháp luật, bạo lực học đường, vô lễ, đánh lại thầy cô thì phải có cơ quan pháp luật xử lý. Nếu giáo viên xử lý sai quy định của pháp luật, phụ huynh hoàn toàn có thể kiện. Học sinh vi phạm pháp luật sẽ được cơ quan chức năng trực tiếp giải quyết, sau đó mới trả lại cho nhà trường và gia đình giáo dục. Như vậy, việc xử lý vừa đảm bảo quyền lợi, vừa giữ được kỷ cương.

Vậy làm thế nào để những quy định trong Thông tư 19 có thể góp phần xây dựng một thế hệ học sinh không chỉ giỏi về chuyên môn mà còn có nhân cách tốt và sống có trách nhiệm từ những phương pháp giáo dục cụ thể của Trường THPT Đinh Tiên Hoàng?

Tôi đồng ý không đuổi học sinh ra khỏi hệ thống giáo dục. Trường Đinh Tiên Hoàng của chúng tôi vẫn nhận những học sinh bị nơi khác từ chối. Nhưng phải nhấn mạnh rằng không đuổi không có nghĩa là bỏ mặc. Nếu gia đình và học sinh không chấp nhận quy định riêng của nhà trường, thì phải lựa chọn hình thức giáo dục khác phù hợp hơn chứ không thể để cả tập thể chịu ảnh hưởng vì một vài cá nhân.

Theo quan điểm của tôi, Thông tư 19 cũng cần có các quy định gắn liền với trách nhiệm của học sinh khi vi phạm, đồng thời đó cũng là công cụ để thầy cô giáo dục học sinh. Chúng ta cần hiểu rằng, kỷ luật là phương pháp giáo dục. Khi chưa có giải pháp hữu hiệu thì việc khuyên nhủ, viết bản kiểm điểm không có tác dụng.

Phải có phương pháp giúp học sinh rèn kỹ năng sống và hiểu đúng giá trị bản thân. Hiệu trưởng và nhà trường phải chịu trách nhiệm, không thể nói chung chung hay đổ lỗi. Khi học sinh vi phạm, gia đình cũng cần có trách nhiệm, thậm chí phải chịu chế tài tài chính hoặc pháp luật nếu con mình vi phạm nghiêm trọng.

Do đó, tôi kiến nghị, Thông tư 19 của Bộ GD&ĐT cần bổ sung phụ lục hướng dẫn quá trình xử lý khi học sinh phổ thông vi phạm kỷ luật, đặc biệt cần phân biệt giữa phạm vi hai lỗi: Những lỗi vi phạm nội quy của nhà trường, của ngành thì nhà trường nên xử lý thế nào cho phù hợp? Còn những vi phạm pháp luật nhà nước của học sinh thì phải được giao cho cơ quan bảo vệ pháp luật ở địa phương gặp gỡ giải quyết trước, nhà trường chỉ tiếp thu để giáo dục.

Bộ GD&ĐT cần lắng nghe nhiều hơn ý kiến từ cơ sở, đặc biệt là giáo viên và những người trực tiếp làm công tác giáo dục học sinh cá biệt. Đồng thời, phải tham khảo thêm kinh nghiệm quốc tế để có giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam. Bên cạnh đó, báo chí cũng cần đồng hành, góp tiếng nói phản biện mạnh mẽ để chính sách không xa rời thực tế.