70 năm Hiệp ước ANZUS: Định hình thế trận Mỹ-Trung tại Thái Bình Dương

Ngọc Hà
Học giả Patricia A. O’Brien* có bài viết trên The Conversation nhìn lại 7 thập niên của Hiệp ước ANZUS giữa Australia, New Zealand và Mỹ.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Hiệp ước ANZUS định hình thế trận Mỹ-Trung tại Thái Bình Dương
Trong chuyến thăm Lầu Năm Góc năm 2019, Thủ tướng Australia Scott Morrison dừng chân trước bức ảnh ký kết Hiệp ước ANZUS giữa Australia, New Zealand, Mỹ năm 1951. (Nguồn: Bộ Quốc phòng Mỹ)

Bà Patricia O’Brien cho rằng, 70 năm sau khi Australia, New Zealand và Mỹ ký kết Hiệp ước ANZUS cam kết bảo vệ lẫn nhau và cùng hợp tác để đảm bảo một khu vực Thái Bình Dương hòa bình, liên minh này đã khoác lên mình trọng trách mới. Đó là khi cả 3 nước đều phải đối mặt với những thách thức kinh tế, chính trị và ngoại giao từ Trung Quốc.

Hiệp ước ANZUS, được đặt theo tên viết tắt của ba quốc gia, được ký kết vào năm 1951 và đã trở thành một thành tố quan trọng trong quan hệ quốc tế sau Thế chiến II.

Giờ đây, khi khu vực Thái Bình Dương đứng trên bờ vực chiến tranh, liên minh trên một lần nữa đóng vai trò quan trọng trong các mối quan hệ quốc tế và những tranh đấu quyền lực ở khu vực này.

Quá khứ gắn kết chặt chẽ

Ngoài những mối liên hệ lịch sử giữa người Hawaii bản địa với người Maori ở New Zealand, lịch sử của 3 quốc gia Australia, New Zealand và Mỹ đã gắn liền với nhau trong nhiều thế kỷ.

Anh bắt đầu chiếm Australia làm thuộc địa vào năm 1788 sau khi để mất các thuộc địa tại châu Mỹ. Một số người ủng hộ muốn đưa những người trung thành với chế độ Anh tại Mỹ, cũng như những người hầu cận từng định cư ở Bắc Mỹ, đến Nam Thái Bình Dương.

Những người Anh trung thành lưu vong sinh sống rải rác khắp đế quốc này, trong đó chỉ một số đến được Nam Thái Bình Dương.

Đối với 160.000 người bị kết án tù, những thuộc địa ở Australia đã trở thành nơi giam giữ trong hơn 80 năm sau đó.

Vào cuối thế kỷ XVIII, những người săn bắt cá voi và hải cẩu từ New England bắt đầu đến New Zealand và Australia.

Những mối giao thoa phức tạp đã trải rộng khắp Thái Bình Dương trong những năm tiếp theo, từ lĩnh vực thương mại, các luồng tư tưởng cho đến các cuộc di cư, đặc biệt được thúc đẩy bởi các cuộc săn vàng ở Thái Bình Dương.

Sau đó, những mối giao thoa này đã đạt đến tầm cao mới trong Thế chiến II. Năm 1940, trước nguy cơ sắp xảy ra chiến tranh, Mỹ công nhận Australia là một quốc gia độc lập, tách biệt với Vương quốc Anh.

Hai năm sau, Mỹ cũng làm điều tương tự với New Zealand khi quân đội 3 nước tham gia chiến đấu chống lại đế quốc Nhật Bản.

Một thỏa hiệp "xoa dịu"

Cả 3 quốc gia đều đóng vai trò quan trọng trong việc buộc Nhật Bản phải đầu hàng năm 1945. Hơn 1 triệu lính Mỹ đã đóng quân tại Australia và New Zealand để bảo vệ các quốc gia này trước các cuộc xâm lược của Nhật Bản.

Khi khu vực Thái Bình Dương chìm vào Chiến tranh Lạnh, Australia và New Zealand khi đó vẫn còn cảm thấy bị đe dọa trước một Nhật Bản “hung hãn” và đã tái vũ trang.

Lúc đó, Mỹ vừa muốn nhanh chóng tái thiết Nhật Bản để giúp bảo vệ nền dân chủ và hòa bình ở Bắc Thái Bình Dương, nhưng lại mâu thuẫn về việc chính thức hóa các thỏa thuận an ninh riêng với Australia và New Zealand.

Khi Mỹ ký kết hiệp ước Nhật Bản vào năm 1951, Australia và New Zealand đã phản ứng với sự kiện này theo cách mà Bộ Ngoại giao Mỹ gọi là “sự nghi ngờ và không tán thành lớn”.

Vì vậy, 3 quốc gia đã đề xuất một thỏa hiệp để xoa dịu những lo ngại của Australia và New Zealand.

Sự thỏa hiệp đó đã dẫn đến sự ra đời của Hiệp ước ANZUS nhằm đảm bảo an ninh của mỗi quốc gia và thiết lập sự hợp tác liên tục trong khu vực để bảo vệ hòa bình ở Thái Bình Dương.

Hiệp ước ANZUS được ký kết tại San Francisco vào ngày 1/9/1951, 7 ngày trước khi Hiệp ước Mỹ-Nhật được ký kết.

Hiệp ước ANZUS định hình thế trận Mỹ-Trung tại Thái Bình Dương
Logo kỷ niệm cuộc tập trận chung giữa quân đội Mỹ-Australia-New Zealand vào năm 1984. (Nguồn: Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Mỹ)

Bất đồng và sửa đổi

Ở Mỹ, ANZUS ít được biết đến. Nhưng tại Australia và New Zealand, hiệp ước này đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ an ninh quốc gia suốt 70 năm qua.

Sự quan tâm tới hiệp ước này đã thay đổi theo quan điểm của công chúng vào mỗi thời điểm.

Trong thập niên 1980, sự bất đồng sâu sắc về sức mạnh hạt nhân khiến Mỹ - bên ủng hộ hạt nhân - đình chỉ cam kết liên minh với một New Zealand phản đối hạt nhân.

Căng thẳng đã lắng dịu trong giai đoạn diễn ra các cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan, và mối quan hệ liên minh này, bao gồm cả hợp tác an ninh, được cải thiện rõ rệt.

New Zealand và Mỹ đã ký Tuyên bố Wellington vào năm 2010, tiếp theo là Tuyên bố Washington vào năm 2012, theo đó “củng cố quan hệ quốc phòng bằng cách cung cấp khuôn khổ và hướng dẫn chiến lược cho hợp tác an ninh và đối thoại quốc phòng”.

Tuy nhiên, những bước tiến này không thể khôi phục hoàn toàn liên minh.

Trong những năm gần đây, sự tập trung đã chuyển sang nhiều khía cạnh thống nhất giữa các quốc gia, hơn là những điểm khác biệt.

Vào năm 2021, những động thái của Trung Quốc đang giúp định hình lại liên minh ANZUS. Điều này đã được thể hiện rõ trong điểm nhấn mới về quan hệ thân hữu lâu đời, nền tảng văn hóa chung và quan hệ đối tác khu vực về các vấn đề quốc phòng.

Căng thẳng mới với Trung Quốc

Cả Australia và New Zealand đều là những nước hưởng lợi về kinh tế từ sự trỗi dậy của Trung Quốc - đối tác thương mại lớn nhất của cả 2 quốc gia, trong khi vẫn duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ.

Cán cân đã thay đổi vào năm 2020 khi Australia lên tiếng kêu gọi điều tra nguồn gốc của đại dịch Covid-19.

Phản ứng rất nhanh chóng sau đó của Trung Quốc là đình chỉ các cuộc đối thoại kinh tế, nhắm vào các đòn trả đũa thương mại đối với một số mặt hàng xuất khẩu của Australia.

Mặc dù vậy, giá trị xuất khẩu của Australia sang Trung Quốc thực tế đã tăng 33% trong năm qua, một phần nhờ giá quặng sắt của xứ sở chuột túi tăng cao.

Dù Australia đã một lần nữa liên kết chặt chẽ với Mỹ, nhưng hai nước vẫn tồn tại một bất đồng quan trọng khác.

Tin liên quan
Vượt Australia, Mỹ trở thành nước xuất khẩu thịt bò đông lạnh lớn nhất sang Trung Quốc Vượt Australia, Mỹ trở thành nước xuất khẩu thịt bò đông lạnh lớn nhất sang Trung Quốc

Các chính sách “thân thiện” với nhiên liệu hóa thạch của Australia hiện nay được cho là trái ngược với chương trình nghị sự về khí hậu của chính quyền Tổng thống Biden.

Ông chủ Nhà Trắng cam kết sẽ không gây áp lực nào, ngay cả với Australia, để giải quyết vấn đề toàn cầu.

Trong khi đó, New Zealand vẫn đang cố gắng cân bằng lợi ích giữa Trung Quốc và Mỹ.

Căng thẳng khu vực hiện đang gia tăng nhanh chóng xung quanh các vấn đề Đài Loan, Biển Đông và việc Trung Quốc làm xói mòn nhân quyền và dân chủ, chưa kể đến cách hành xử với Canberra, cũng đang thách thức các nhà lãnh đạo của New Zealand.

Chuyển trọng tâm sang Thái Bình Dương

Trung Quốc là lý do khiến Mỹ tăng cường sự chú ý đến Thái Bình Dương ở mức độ chưa từng thấy kể từ Thế chiến II.

Trong các nỗ lực liên quan, quân đội Mỹ đã công bố kế hoạch xây dựng các căn cứ mới tại 3 quốc đảo có vị trí chiến lược ở Thái Bình Dương.

Các quốc gia gồm Liên bang Micronesia, Cộng hòa Marshall và Cộng hòa Palau từng được Liên hợp quốc giao quyền ủy trị cho Mỹ, hiện là các quốc gia độc lập và tự do liên kết với Mỹ.

ANZUS là nền tảng trong chiến lược này của Mỹ.

Cả Australia và New Zealand đều đang tăng cường đáng kể chi tiêu quốc phòng theo những cách giúp gắn kết hơn nữa quân đội 3 nước với nhau.

Bên cạnh ANZUS, 3 nước trên còn là thành viên của thỏa thuận chia sẻ thông tin tình báo "Five Eyes" (Ngũ Nhãn) có từ thời Thế chiến II.

Ngoài ra, Mỹ và Australia còn là một phần của nhóm Bộ tứ, được xây dựng dựa trên các thỏa thuận an ninh thời Chiến tranh Lạnh để ứng phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

Khi ANZUS bước sang tuổi 70, quá khứ gắn kết sâu đậm của New Zealand, Australia và Mỹ sẽ tiếp tục giúp định hình một cách cơ bản tương lai bất định của Thái Bình Dương.

Ngày 1/9, Australia và Mỹ đã tái khẳng định cam kết đối với liên minh giữa hai nước nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày ký Hiệp ước ANZUS.

Do các kế hoạch kỷ niệm trực tiếp cột mốc quan trọng này đã bị hủy bỏ vì đại dịch Covid-19, Thủ tướng Scott Morrison đã đánh dấu sự kiện này bằng cách đặt vòng hoa tại Đài tưởng niệm Australia - Mỹ ở thủ đô Canberra.

Trong một đoạn video đăng lên mạng xã hội, Tổng thống Mỹ Joe Biden cho biết mối quan hệ hiện nay giữa Mỹ và Australia vẫn quan trọng như 70 năm trước. Ông Biden nói: “Chúng tôi tái khẳng định cam kết của mình đối với các giá trị, chuẩn mực dân chủ, an ninh toàn cầu và sự thịnh vượng chung trong 70 năm tới và lâu hơn nữa”.

Hai nhà lãnh đạo Australia và Mỹ dự kiến sẽ tham dự một loạt sự kiện vào cuối tuần này, trong đó có một hội nghị trực tuyến ở thành phố Sydney với các bài phát biểu của hai cựu Thủ tướng Australia Julia Gillard và John Howard.

*Patricia A. O’Brien là giáo sư trợ giảng tại Chương trình Nghiên cứu châu Á, Đại học Georgetown (Mỹ), giảng viên thỉnh giảng tại Đại học Quốc gia Australia, và là

Chọn cùng Mỹ tố cáo Trung Quốc tấn công mạng, New Zealand bị Bắc Kinh nói vô trách nhiệm

Chọn cùng Mỹ tố cáo Trung Quốc tấn công mạng, New Zealand bị Bắc Kinh nói vô trách nhiệm

Đại diện Đại sứ quán Trung Quốc đã có cuộc gặp với các quan chức ngoại giao New Zealand sau khi chính phủ nước này ...

“Bong bóng du lịch” giữa New Zealand và Australia bất ngờ ‘xẹp’ vì số ca mắc Covid-19 tăng vọt

“Bong bóng du lịch” giữa New Zealand và Australia bất ngờ ‘xẹp’ vì số ca mắc Covid-19 tăng vọt

Hành lang đi lại không cần cách ly, hay còn gọi là “bong bóng du lịch” giữa New Zealand và Australia đã bị tạm đình ...

(theo The Conversation)

Bài viết cùng chủ đề

Cạnh tranh Mỹ-Trung Quốc

Đọc thêm

Kinh tế Eurozone phủ sắc xám

Kinh tế Eurozone phủ sắc xám

Nền kinh tế Eurozone được dự báo sẽ tăng trưởng thấp hơn so với dự đoán trước đây trong năm 2025, chỉ tăng nhẹ so với năm 2024.
UNCLOS 1982 tạo môi trường để Việt Nam bảo vệ chủ quyền tại Biển Đông

UNCLOS 1982 tạo môi trường để Việt Nam bảo vệ chủ quyền tại Biển Đông

UNCLOS tạo dựng một môi trường hòa bình để Việt Nam bảo vệ vững chắc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam ở Biển Đông.
Những con số ấn tượng của Triển lãm Quốc phòng quốc tế Việt Nam năm 2024

Những con số ấn tượng của Triển lãm Quốc phòng quốc tế Việt Nam năm 2024

Triển lãm Quốc phòng quốc tế Việt Nam 2024 đã diễn ra thành công rất tốt đẹp, bảo đảm an ninh, an toàn và để lại những con số ấn ...
Hai đồng nghiệp người Hàn Quốc cùng nhau trúng số hơn 17 tỷ đồng

Hai đồng nghiệp người Hàn Quốc cùng nhau trúng số hơn 17 tỷ đồng

Nhờ được bạn đồng nghiệp 'mách' mua ngay vé số, một người đàn ông ở tỉnh Gyeonggi (Hàn Quốc) may mắn trúng thưởng 1 tỷ Won (17,5 tỷ đồng).
Dự báo thời tiết ngày mai (24/12): Bắc Bộ trời rét, vùng núi cao khả năng có băng giá; Nam Trung Bộ mưa vừa, mưa to, cục bộ mưa rất to

Dự báo thời tiết ngày mai (24/12): Bắc Bộ trời rét, vùng núi cao khả năng có băng giá; Nam Trung Bộ mưa vừa, mưa to, cục bộ mưa rất to

Thông tin dự báo thời tiết các khu vực ngày mai (24/12) từ Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia.
Đội tuyển Việt Nam đến Singapore, chuẩn bị cho bán kết ASEAN Cup 2024

Đội tuyển Việt Nam đến Singapore, chuẩn bị cho bán kết ASEAN Cup 2024

Đội tuyển Việt Nam Việt Nam có mặt tại Singapore để chuẩn bị cho trận bán kết lượt đi gặp chủ nhà, trong khuôn khổ giải vô địch Đông Nam ...
Ba nước Sahel đồng lòng 'dứt áo ra đi' khỏi ECOWAS, đặt quân đội ở mức báo động tối đa

Ba nước Sahel đồng lòng 'dứt áo ra đi' khỏi ECOWAS, đặt quân đội ở mức báo động tối đa

Mali, Niger và Burkina Faso bác thời hạn do ECOWAS đưa ra để 3 quốc gia Sahel thay đổi quyết định trước khi chính thức rút lui khỏi tổ chức này.
Quân đội Philippines 'nhắm' thương vụ hệ thống tên lửa với Mỹ

Quân đội Philippines 'nhắm' thương vụ hệ thống tên lửa với Mỹ

Ngày 23/12, Philippines tuyên bố có kế hoạch mua hệ thống tên lửa Typhon của Mỹ để bảo vệ lợi ích trên biển của nước này.
Tình hình Syria: Nga tính rút quân hoàn toàn? Chính quyền lâm thời nắm toàn bộ quân đội, gọi một nước là 'bạn'

Tình hình Syria: Nga tính rút quân hoàn toàn? Chính quyền lâm thời nắm toàn bộ quân đội, gọi một nước là 'bạn'

Nga đang giảm sự hiện diện quân sự ở Syria đồng thời chuyển thiết bị quân sự tới Libya, Mali và Sudan.
New Zealand bác bỏ kế hoạch cấp hộ chiếu riêng của Quần đảo Cook

New Zealand bác bỏ kế hoạch cấp hộ chiếu riêng của Quần đảo Cook

New Zealand đã bác bỏ đề xuất của Quần đảo Cook về việc cho phép quốc gia này tạo ra hộ chiếu và quyền công dân riêng.
Nga tung 'át chủ bài' tên lửa đạn đạo siêu vượt âm tầm trung

Nga tung 'át chủ bài' tên lửa đạn đạo siêu vượt âm tầm trung

Ngày 22/12, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố bắt đầu thử nghiệm chiến đấu hệ thống tên lửa Oreshnik mới nhất.
Tổng thống đắc cử Donald Trump tuyên bố giành lại quyền kiểm soát kênh đào Panama

Tổng thống đắc cử Donald Trump tuyên bố giành lại quyền kiểm soát kênh đào Panama

Tổng thống đắc cử Donald Trump ngày 22/12 đã tái khẳng định về quyền kiểm soát của Mỹ đối với kênh đào Panama, cáo buộc nơi đây thu phí quá cao.
Châu Âu: Khi ‘đầu tàu’ trật bánh

Châu Âu: Khi ‘đầu tàu’ trật bánh

Biến động trong bộ máy lãnh đạo tại Pháp và Đức có thể tác động không nhỏ tới quỹ đạo phát triển của châu Âu hiện nay.
Tổng thống Sri Lanka thăm Ấn Độ: Định hình quỹ đạo quan hệ láng giềng, nêu gương về hợp tác vượt biên giới

Tổng thống Sri Lanka thăm Ấn Độ: Định hình quỹ đạo quan hệ láng giềng, nêu gương về hợp tác vượt biên giới

Ấn Độ là điểm đến đầu tiên trong chuyến công du nước ngoài của ông Anura Kumara Dissanayake kể từ khi đắc cử Tổng thống Sri Lanka cách đây 3 tháng.
Đại sứ Nguyễn Quang Khai bình luận về cơn địa chấn bất ngờ ở Syria và tương lai khu vực

Đại sứ Nguyễn Quang Khai bình luận về cơn địa chấn bất ngờ ở Syria và tương lai khu vực

Chỉ 11 ngày dưới sự tấn công của lực lượng đối lập HTS, Tổng thống Bashar al-Assad đã phải rời khỏi Syria...
Thủ tướng Anh tới Trung Đông và Cyprus: Chuyến thăm mở đường

Thủ tướng Anh tới Trung Đông và Cyprus: Chuyến thăm mở đường

Chuyến thăm đầu tiên của Thủ tướng Anh Keir Starmer tới Trung Đông phản ánh ưu tiên và quan điểm của xứ sở sương mù trong hợp tác với khu vực này.
Nepal-Trung Quốc: ‘Phá lệ’ để thành công?

Nepal-Trung Quốc: ‘Phá lệ’ để thành công?

Việc Thủ tướng Nepal KP Sharma Oli chọn Trung Quốc làm điểm dừng chân trong chuyến công du đầu tiên phản ánh thay đổi đáng chú ý từ Kathmandu.
Tổng thống Hàn Quốc ban bố tình trạng khẩn cấp: Giọt nước tràn ly ở Seoul

Tổng thống Hàn Quốc ban bố tình trạng khẩn cấp: Giọt nước tràn ly ở Seoul

Vào nửa đêm 3/12, một cơn 'địa chấn' đã làm rung chuyển Hàn Quốc sau khi Tổng thống Yoon Suk Yeol bất ngờ ban bố tình trạng khẩn cấp.
Từ thiết quân luật đến luận tội

Từ thiết quân luật đến luận tội

Cụm từ 'thiết quân luật' từ lâu đã bị coi là điều cấm kỵ ở Hàn Quốc do vết thương mà lệnh này mang lại trong lịch sử.
Cập nhật kho vũ khí hạt nhân toàn 'hàng khủng' của Nga

Cập nhật kho vũ khí hạt nhân toàn 'hàng khủng' của Nga

Sau khi Nga tiến hành cuộc tấn công vào Ukraine bằng tên lửa đạn đạo Oreshnik, kho vũ khí hạt nhân của nước này được quan tâm hơn bao giờ hết.
'Ván cờ' Syria: Làm rõ 'người chơi’ chính, ai là ai của ai?

'Ván cờ' Syria: Làm rõ 'người chơi’ chính, ai là ai của ai?

Cuộc nội chiến kéo dài ở Syria đã thu hút sự chú ý của thế giới sau khi lực lượng nổi dậy bất ngờ chiếm giữ hầu hết Aleppo.
Những vũ khí ‘chết chóc’ nhất lịch sử (Kỳ 2): Công cụ hạt nhân hủy diệt hàng loạt liệu có đám gờm hơn một nỗi khiếp sợ vô hình?

Những vũ khí ‘chết chóc’ nhất lịch sử (Kỳ 2): Công cụ hạt nhân hủy diệt hàng loạt liệu có đám gờm hơn một nỗi khiếp sợ vô hình?

Vũ khí hạt nhân đặc biệt nổi bật vì sự hủy diệt tuyệt đối và khả năng đe dọa toàn cầu, song vẫn có những công cụ khác có sức phá hủy kinh hoàng.
Giải mã tên lửa Oreshnik mà Nga mới 'trình làng' trong cuộc tấn công vào Ukraine

Giải mã tên lửa Oreshnik mà Nga mới 'trình làng' trong cuộc tấn công vào Ukraine

Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết Mosco sẽ tiếp tục thử nghiệm tên lửa Oreshnik trong chiến đấu sau khi dùng để tấn công Ukraine ngày 21/11.
Kênh đào nhân tạo: Cánh cổng thần kỳ kết nối thế giới

Kênh đào nhân tạo: Cánh cổng thần kỳ kết nối thế giới

Sự xuất hiện của kênh đào nhân tạo giúp phá vỡ giới hạn địa lý, mở ra vô vàn cơ hội cho sự phát triển kinh tế, văn hóa và chính trị toàn cầu.
Phiên bản di động