| Pérez Galdos Bénito. |
Pérez Galdos Bénito (1843-1920) là chính khách cộng hòa tiến bộ, là nhà viết tiểu thuyết và kịch hiện thực về phong tục. Ông sáng tác nhiều (thường được ví với Balzac của Pháp).
Tác phẩm chính: Dona Perfecta (1876), Mesericordia (1897), Zaragoza (1879).
Lòng nhân từ là tiểu thuyết tâm lý xã hội. Tác giả lên án tính chất vô nhân đạo, bạc bẽo của giai cấp thượng lưu, và miêu tả xã hội thành phố Madrid cuối thế kỷ XIX, nhất là tầng lớp nghèo hèn khốn khó.
Nhân vật chính là bà cụ Benigna khờ khạo, có một tâm hồn đơn giản. Để lấy tiền nuôi chủ cũ là Dona Paca bị thất cơ lỡ vận, bà phải đi ăn xin từ sáng đến tối. Bà giữ kín điều này, không nói cho chủ cũ biết, bà nói dối là đi làm cho một cha cố để lấy tiền. Chẳng may, có lần cha cố này gặp Dona Paca, cải chính điều ấy và báo cho Dona Paca là bà ta được hưởng một gia tài lớn. Dona Paca đoạn tuyệt với người đầy tớ trung thành.
Zaragoza là tiểu thuyết lịch sử xuất sắc của Pérez Galdos.
Tác phẩm miêu tả thành phố Zaragoza bị quân xâm lược của Napoléon I bao vây (1808-1809). Quân dân trong thành phố đấu tranh anh dũng. Don Jose cống hiến cả sức lực, gia tài, con cái cho đất nước; ông khinh bỉ tên Candiola giàu có mà không đem bột mì ra tiếp tế cho quân sĩ.
Con gái Candiola là Mariquilla lại yêu nước, tiếp tế và băng bó cho Augustin, con của Don Jose (nàng yêu chàng mà không biết chàng chính là con kẻ thù của bố).
Bố Mariquilla bị bắt vì tội thông đồng với quân địch. Augustin được lệnh coi nhà tù giam hắn. Mariquilla xin người yêu thả bố ra, nhưng không được. Thành Zaragoza đầu hàng trong danh dự, nhưng chỉ còn là một đống gạch vụn. Augustin đi tìm người yêu, chỉ thấy một xác chết. Chàng từ bỏ cuộc đời đi tu.
***
Valle Inclan Ramon Maria del (1862-1936) là nhà văn có nhiều thể nghiệm độc đáo, chuyển từ chủ nghĩa hiện đại sang hiện thực phê phán, đặt ra loại kịch ngắn Esperpantos (pha trộn hài hước, kệch cỡm, khủng khiếp và đức tin). Tác phẩm: Như một đàn chim ưng (Gerifaltes de Antano, 1909), Những lời thiêng liêng (Divinas Palabras, 1920), Những vở kịch man rợ (Comedias Barbaras, 1907-1922).
Như một đàn chim ưng là tiểu thuyết lịch sử thuộc một bộ ba tập. Chuyện xảy ra trong khung cảnh xứ Vasconie. Tác giả miêu tả cuộc chiến tranh du kích của phe bảo thủ cực hữu, ủng hộ hoàng thân Don Carlos đòi ngôi báu.
Nhân vật chính là Don Manuel de Santa Cruz, một linh mục cuồng tín, can trường, nhưng độc ác và khát máu. Cùng với đồng đảng, cha xứ này “vồ” lấy một thành phố nhỏ như một bầy chim ưng vồ mồi. Vì chúng gây quá nhiều tai họa, nên cuối cùng dân chúng và tất cả các phe phái đều tìm cách tiêu diệt chúng.
Những lời thiêng liêng là một vở bi hài kịch. Câu chuyện xảy ra trong ba ngày theo truyền thống Tây Ban Nha. Văn phong pha trộn tự nhiên và chủ nghĩa lãng mạn. Nhân vật thuộc các tầng lớp cùng dân, nổi bật lên có Pedro, người giữ đồ thờ nhút nhát mà lại làm bộ làm tịch: mụ em gái đi ăn xin (có một đứa con bị dịch não).
Lucero cùng nhân tình đi làm trò lang thang kiếm ăn... Chuyện bao gồm nhiều cảnh đậm đà màu sắc. Một đám dân tứ chiếng sôi sục, sắp sửa hạ sát một phụ nữ ngoại tình; gã Pedro nói lên những “lời thiêng liêng” bằng tiếng Latinh khi cúng lễ, chẳng ai hiểu, lập tức đám đông yên lặng, trở lại bình tĩnh. Tác phẩm này thuộc loại esperpantos, một thể loại kịch đặc biệt do Valle Inclan tạo ra.
Những vở kịch man rợ là một bộ ba kịch gồm: Phượng hoàng của huy hiệu dòng họ quý tộc (Aguila de Blason), Truyện sói (Romance de Lobos) và Người mặt đẹp (Cara de Plata). Nhân vật chính là lãnh chúa Juan Manuel sống giữa thế kỷ XIX với tác phong thời Trung cổ: ích kỷ, độc đoán, dâm ô. Con trai lão (Người mặt đẹp) yêu con gái đỡ đầu của lão.
Lão phỗng tay trên, chiếm cô này. Bọn con của lão như bầy chó sói bòn rút mẹ, một phu nhân ngoan đạo (cắt đứt với chồng). Bọn chúng sợ bố phân tán tài sản, tổ chức cướp của lão. Về sau, lão ăn năn về tội lỗi; lão tập hợp những người nghèo khó chống lại lũ con bất hiếu, dám đào cả mộ mẹ lên để lấy của. Lão chết với tư thế một người tử vì đạo.
Kịch của Valle Inclan pha lẫn bổ báng tôn giáo và đức tin, lãng mạn và kệch cỡm, hung bạo và tình dục, có những tâm hồn cao cả tự cứu vớt, vươn lên và dắt dẫn quần chúng thụ động.