Sự suy sụp của trật tự Mỹ

Trong cuốn “Đông hóa, chiến tranh và hòa bình trong thế kỷ XXI”, xuất bản tháng 5/2016, tác giả Gideon Rachman đã viết một chương về Trung Đông với tiêu đề “Trung Đông – Sự suy sụp của Trật tự phương Tây”. 
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
su suy sup cua trat tu my Ông Trump hứa đem lại hòa bình cho Israel-Palestine
su suy sup cua trat tu my Cuộc gặp Trump - Abbas và bàn cờ Trung Đông

Để đi đến kết luận này, Rachman đã tập trung phân tích sự suy yếu ảnh hưởng của Mỹ, nước chủ chốt của phương Tây, ở Trung Đông. Vì vậy, có thể đặt lại tên, thậm chí là chính xác hơn, cho chương này là “Trung Đông – Sự suy sụp của Trật tự Mỹ”,  một trật tự do Mỹ lãnh đạo hình thành sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai.

su suy sup cua trat tu my
Trung Đông - Sự suy sụp của Trật tự Mỹ.

Quyền lực suy yếu

Theo phân tích của Gideon Rachman, sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991 đã giúp loại bỏ đối thủ chiến lược của Mỹ ở Trung Đông. Đồng thời, chiến thắng chớp nhoáng của Mỹ trong chiến dịch “Bão táp sa mạc” năm 1991, thời Tổng thống Bush cha, đã củng cố vững chắc địa vị thống trị chiến lược của Mỹ ở khu vực “giếng dầu” của thế giới. Trong chiến dịch thần tốc này, Mỹ chỉ cần một ngày là đủ để đánh đuổi quân Iraq ra khỏi Kuwait. Tuy nhiên, vụ khủng bố ngày 11/9/2001 nhằm vào tòa tháp đôi Trung tâm Thương mại thế giới ở New York và Lầu Năm Góc, tức Bộ Quốc phòng Mỹ, ở thủ đô Washington D.C, đã đẩy quyền lực của Mỹ ở Trung Đông vào giai đoạn suy sụp. 

Ngay sau sự kiện khủng bố kinh hoàng này, Tổng thống Mỹ Bush con đã phát động “Cuộc chiến chống khủng bố”, khởi đầu bằng hai cuộc chiến tranh xâm lược tốn kém kéo dài, đó là Chiến tranh Afghanistan năm 2001 và Chiến tranh Iraq năm 2003.  Giấc mơ của Tổng thống Bush con, tạo nên hai nước Afghanistan và Iraq dân chủ kiểu Mỹ và thân Mỹ, đã trở thành ác mộng. Cuộc chiến tranh xâm lược Iraq của Mỹ, với lý do là Iraq tàng trữ vũ khí hóa học, đã kích động Chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan phát triển, dẫn tới sự ra đời của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng khi lực lượng thánh chiến đánh chiếm được thành phố Mosul (Iraq) tháng 6/2014. 

Cũng theo Gideon Rachman, quyền lực của Mỹ ở Trung Đông bị suy yếu do nền tảng của nó là bốn mối “quan hệ đặc biệt” với các nước Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập, Saudi Arabia và Israel đang bị lung lay. Tháng 1/2011, làn sóng cách mạng “Mùa Xuân Arab” ở Trung Đông hồi đầu thế kỷ XXI xô đến Ai Cập, nhấn chìm một trong những nước của thiên truyện huyền thoại nổi tiếng “Nghìn lẻ một đêm” vào thời kỳ bất ổn định chính trị - xã hội. Trong khi đó, nền tảng của mối “quan hệ đặc biệt” giữa Mỹ với Saudi Arabia là dầu lửa bị suy yếu, do Mỹ đang tiến tới trở thành nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới, trong khi Trung Quốc đã trở thành khách hàng dầu lửa lớn nhất của Saudi Arabia. Đến năm 2014, trên 60% sản lượng dầu lửa của Saudi Arabia được xuất sang sang châu Á, với Trung Quốc là khách hàng lớn nhất, chỉ có 8% được xuất khẩu sang Mỹ. 

Bruce Reidel, một trợ lý của Tổng thống Barack Obama ở Nhà Trắng, đã cay đắng nhận xét: “Từ lâu, trước khi Mỹ xoay trục (sang châu Á), Saudi Arabia đã định hướng lại các ưu tiên kinh tế và chính sách của họ sang Nam Á và Đông Á”. Đồng thời, như Avigdor Lieberman, Bộ trưởng Ngoại giao Israel trong nội các của Thủ tướng Benjamin Netanyahu thẳng thắn tuyên bố: “Quan hệ giữa Israel và Mỹ đang suy yếu. Mỹ đang phải đối phó với quá nhiều thách thức”. Trong thời Obama, Israel đã bắt đầu hướng sang phương Đông, tìm cách phát triển quan hệ với một châu Á đang trỗi dậy. Năm 2013, Trung Quốc đã đầu tư vào Israel 7 tỷ USD trong tổng số 107 tỷ USD đầu tư ra nước ngoài của họ. Đặc biệt, sự can thiệp quân sự của Nga vào cuộc nội chiến ở Syria  từ năm 2015 đã củng cố chính quyền Bashar al-Assad, làm suy yếu lực lượng đối lập được Mỹ và phương Tây ủng hộ, gây nên làn sóng tị nạn làm rối bời châu Âu và tạo ra một ấn tượng chung là Mỹ bất lực. Vì thế, quyền lực của Mỹ ở Trung Đông bị thách thức và suy giảm chưa từng có, buộc Mỹ phải dành nhiều nguồn lực cho Trung Đông.   

Xoay trục sang châu Á

Trong khi đó, Kurt M. Campbell, cựu Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ về Đông Á – Thái Bình Dương trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Obama, và cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton khẳng định, quyền lực thế giới đã và đang tiếp tục di chuyển mạnh sang châu Á, phần lớn lịch sử thế kỷ XXI sẽ được viết lên ở châu Á và tương lai của Mỹ sẽ gắn chặt với châu lục này. Theo Hội đồng Tình báo Quốc gia Mỹ và nhiều dự báo khác, “đến năm 2030, châu Á sẽ vượt Bắc Mỹ và châu Âu cộng lại về quyền lực toàn cầu dựa trên các tiêu chí tổng sản phẩm nội địa, dân số, chi phí quân sự, đầu tư công nghệ” và sẽ chiếm ba trong bốn nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Do đó năm 2011, chính quyền Obama triển khai chiến lược Xoay trục sang châu Á vì một thập kỷ chiến tranh ở Trung Đông đã làm cho chính sách đối ngoại của Mỹ bị chệch hướng một cách nguy hiểm. “Trung Đông chỉ là một màn diễn phụ bỗng nhiên chiếm được sân khấu chính”, như Kurt Campbell đã viết trong cuốn sách “Xoay trục”. Tuy nhiên, do Mỹ bị sa vào thế tiến thoái lưỡng nan ở sình lầy Trung Đông, nên chiến lược Tái cân bằng - một tên gọi khác của chiến lược Xoay trục sang châu Á, đã gặp nhiều khó khăn trong  triển khai thực hiện, do thiếu nguồn lực, cả người và của.    

Washington sẽ cứng rắn hơn?

Sau khi cuốn sách về “Đông hóa” của Gideon Rachman được xuất bản, các nhân tố làm cho quyền lực của Mỹ ở Trung Đông bị suy giảm đã có thêm những phát triển mới, bất lợi cho nước này. Cuộc đảo chính quân sự bất thành ở Thổ Nhĩ Kỳ ngày 15 và 16/7/2016, mà Tổng thống Erdogan cáo buộc là do giáo sĩ Fetullah, một người Thổ cư trú ở Mỹ chủ mưu, đã gây căng thẳng trong mối “quan hệ đặc biệt” Mỹ - Thổ và thúc đẩy Thổ Nhĩ Kỳ cải thiện quan hệ với Nga, đối thủ chiến lược chủ yếu của Mỹ ở Trung Đông. Nỗ lực của Tổng thống Donald Trump để Mỹ có thể sớm tự túc năng lượng bằng cách khai thác trữ lượng dầu 2.000 tỷ thùng, đủ dùng cho 283 năm và khí đốt đủ dùng cho 110 năm, chủ yếu là đá dầu và đá khí, sẽ ảnh hưởng xấu hơn nữa đến mối “quan hệ đặc biệt” của Mỹ với Saudi Arabia. Tháng 11/2012, Cơ quan Năng lượng quốc tế đã dự báo đến năm 2017, Mỹ có thể trở thành nước sản xuất dầu lửa nhiều nhất thế giới. 

Tám năm chiến tranh của Chính quyền Bush con (2001-2008) đã kết thúc bằng cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009, tồi tệ nhất trong lịch sử, như Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed) khi đó Ben Bernanky, đánh giá. Không chỉ vậy, “thời kỳ một cực” của Mỹ với kinh tế tăng trưởng nổi trội nhất trong các nước phương Tây trong suốt hai nhiệm kỳ của Tổng thống Bill Clinton (1993-2000) và ngân sách Mỹ kết dư lần đầu tiên kể từ năm 1967 trong nhiệm kỳ thứ hai cũng đã kết thúc, chủ yếu vì các cuộc chiến tranh ở Trung Đông. Người dân Mỹ chán ghét chiến tranh, đương nhiên. Ông Obama hiểu rõ các điều đó, nên đã vận động tranh cử trên quan điểm yêu hòa bình, phản đối Chiến tranh Iraq và giành thắng lợi trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ tháng 11/2008. 

Sau khi lên cầm quyền, ông Obama tìm cách rút quân Mỹ khỏi các cuộc chiến tranh ở Trung Đông và tính tới sự hợp tác với Nga trong nỗ lực này. Tháng 3/2009, tại Hội nghị Nhóm 20 nước (G20) ở London (Anh), hai Tổng thống Obama và Putin đã cùng nhau tuyên bố, và hai Bộ trưởng Ngoại giao Clinton và Lavrov đã cùng nhau ấn nút tượng trưng, “khởi động lại” quan hệ Mỹ - Nga. Nhưng tiếc rằng “Mùa Xuân Arab” và IS ở Trung Đông, cùng cuộc “Cách mạng Cam” ở Ukraina đã phá hỏng kế hoạch đáng hoan nghênh này. Để “chuyển lửa” ra xa nhà và đánh vào “tử huyệt” của Mỹ, Nga đã tìm cách can thiệp quân sự trực tiếp vào Syria. Chiến lược này của Nga tỏ ra rất hiệu quả. 

Mười sáu năm “thời chiến” liên tục, trong suốt hai đời Tổng thống Bush con và Obama, đã làm cho người dân Mỹ quá mệt mỏi, chán chường và ngày càng muốn Mỹ giảm cam kết ở nước ngoài để quay vào củng cố trong nước. Tận dụng xu thế thế này, và cũng là nhu cầu thực sự của Mỹ, ứng cử viên Tổng thống Donald Trump đã nêu lên khẩu hiệu “Mỹ trước tiên”; bày tỏ mình từng phản đối cuộc chiến tranh của Mỹ ở Iraq vì cho rằng nó sẽ làm cho Trung Đông mất ổn định; nói rằng mình cũng đã phê phán cuộc chiến tranh của Mỹ ở Libya vì theo ông, nếu còn Gadhafi, tình hình có thể tốt hơn; tuyên bố cuộc khủng hoảng người tị nạn ở Syria một phần là do Mỹ, và sự dính líu của Nga vào Syria là điều tốt... Với cương lĩnh tranh cử này, tỷ phú Trump đã trở thành Tổng thống thứ 45 của Mỹ. Lời đồn đại Moscow tác động qua mạng Internet để giúp Trump thắng cử, chưa biết có đúng sự thật hay không, nhưng không phải là không có lô-gic.

Ngày 7/4/2017 theo giờ Mỹ, trong 100 ngày cầm quyền đầu tiên, ông Trump đã ra lệnh cho tàu chiến Mỹ ở Địa Trung Hải phóng 59 quả tên lửa hành trình Tomahawk vào một căn cứ không quân của Syria. Hành động này của chính quyền Trump có phải là tín hiệu của chính sách cứng rắn hơn đối với Trung Đông nói chung, Syria và Nga nói riêng hay không là vấn đề quan trọng đáng quan tâm và bàn luận. Song, sơ bộ đã thấy nhiều khả năng đây chỉ là “rung cây dọa khỉ” mà thôi.          

su suy sup cua trat tu my IMF: Trung Đông và Trung Á vẫn cần ưu tiên cải cách ngân sách và củng cố tài chính

Môi trường thuận lợi hơn (bao gồm tăng trưởng kinh tế cao hơn dự kiến và xu hướng tăng giá hàng hóa) đã giúp thúc ...

su suy sup cua trat tu my Mỹ và Israel thảo luận về tiến trình hòa bình Trung Đông

Ngày 13/3, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã có cuộc gặp tại Jerusalem với Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ về đàm phán các ...

su suy sup cua trat tu my Trung Đông: Hòa bình vẫn xa khuất chân trời

Trung Đông là một trong những vấn đề đối ngoại đầu tiên mà Tổng thống đắc cử Donald Trump sớm xung đột quan điểm không ...

 

Văn Sảnh

Xem nhiều

Đọc thêm

Thêm 9 quốc gia được Trung Quốc miễn thị thực trong nỗ lực thúc đẩy du lịch và ngoại giao

Thêm 9 quốc gia được Trung Quốc miễn thị thực trong nỗ lực thúc đẩy du lịch và ngoại giao

Công dân Hàn Quốc và Slovakia đã được thêm vào danh sách những người không cần thị thực để đến thăm trong tối đa 15 ngày
Giá tiêu hôm nay 3/11/2024: Thị trường giảm, nguy cơ mất mùa do thời tiết không thuận, nhiều đại lý, doanh nghiệp nhỏ trữ hàng chờ giá

Giá tiêu hôm nay 3/11/2024: Thị trường giảm, nguy cơ mất mùa do thời tiết không thuận, nhiều đại lý, doanh nghiệp nhỏ trữ hàng chờ giá

Giá tiêu hôm nay 3/11/2024 tại thị trường trong nước tiếp tục giảm ở một số địa phương trọng điểm, giao dịch từ 140.000 – 141.200 đồng/kg.
Giá vàng hôm nay 3/11/2024: Giá vàng rung lắc giữa sóng bầu cử Mỹ, lời khuyên cho nhà đầu tư thông minh, vàng nhẫn ‘dấn’ thêm một bước

Giá vàng hôm nay 3/11/2024: Giá vàng rung lắc giữa sóng bầu cử Mỹ, lời khuyên cho nhà đầu tư thông minh, vàng nhẫn ‘dấn’ thêm một bước

Giá vàng hôm nay 3/11/2024, giá vàng chao đảo trước một cuộc bầu cử Mỹ nhiều biến số. Thị trường trong nước biến động cùng chiều thế giới.
Cùng hòa mình vào văn hóa các dân tộc Việt Nam tháng 11 này

Cùng hòa mình vào văn hóa các dân tộc Việt Nam tháng 11 này

Tháng 11, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) sẽ tổ chức các hoạt động với chủ đề “Về miền ...
Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp Chủ tịch Quốc hội Cuba Esteban Lazo Hernández

Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp Chủ tịch Quốc hội Cuba Esteban Lazo Hernández

Chiều 2/11, Tổng Bí thư Tô Lâm đã tiếp đồng chí Esteban Lazo Hernández, Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, Chủ ...
Ninh Thuận đưa vào hoạt động tiểu dự án 2.253 tỷ đồng vì môi trường bền vững

Ninh Thuận đưa vào hoạt động tiểu dự án 2.253 tỷ đồng vì môi trường bền vững

Ninh Thuận chính thức khánh thành dự án “Môi trường bền vững các thành phố duyên hải - Tiểu dự án tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm".
Nga lên tiếng về việc Ukraine thử nghiệm thành công tên lửa mới

Nga lên tiếng về việc Ukraine thử nghiệm thành công tên lửa mới

Người đứng đầu cơ quan lập pháp Crimea Vladimir Konstantinov ngày 2/11 cáo buộc phương Tây đang bí mật cung cấp vũ khí tầm xa cho Ukraine bằng nhiều chiêu thức.
Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024: Chơi chiêu 'chẳng có gì ngoài tiền' để ủng hộ ông Trump tại chiến địa quyết định, 'đại gia' Elon Musk thách thức tòa án

Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024: Chơi chiêu 'chẳng có gì ngoài tiền' để ủng hộ ông Trump tại chiến địa quyết định, 'đại gia' Elon Musk thách thức tòa án

Chương trình của tỷ phú Elon Musk tặng 1 triệu USD ngẫu nhiên cho cử tri khi tham gia bầu cử Tổng thống Mỹ ngày 5/11 tới vướng vào kiện tụng.
Liên hợp quốc cảnh báo về sự lớn mạnh của Houthi

Liên hợp quốc cảnh báo về sự lớn mạnh của Houthi

Các chuyên gia Liên hợp quốc cho rằng, kể từ khi xung đột ở Gaza bắt đầu vào năm ngoái, người Houthi đang “lợi dụng tình hình” để “chuyển mình”
Bầu cử tổng thống Mỹ: Bang Washington huy động Lực lượng vệ binh quốc gia trực chiến, bà Harris và ông Trump bám đuổi sát nút, lâm thế giằng co

Bầu cử tổng thống Mỹ: Bang Washington huy động Lực lượng vệ binh quốc gia trực chiến, bà Harris và ông Trump bám đuổi sát nút, lâm thế giằng co

Bang Washington huy động trực chiến sau khi có thông tin cũng như lo ngại khả năng xảy ra bạo lực liên quan đến cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2024.
Sau vụ phóng tên lửa đạn đạo xuyên lục địa Hwasong-19, Triều Tiên nêu mục đích thử nghiệm vũ khí

Sau vụ phóng tên lửa đạn đạo xuyên lục địa Hwasong-19, Triều Tiên nêu mục đích thử nghiệm vũ khí

Triều Tiên khẳng định cần tăng cường kho vũ khí hạt nhân của mình và hoàn thiện khả năng sẵn sàng tấn công hạt nhân trả đũa nếu cần thiết.
Chảo lửa Trung Đông: Israel nói tiêu diệt quan chức cấp cao Hamas, Mỹ điều thêm máy bay B-52 và tàu khu trục phòng thủ tên lửa đạn đạo

Chảo lửa Trung Đông: Israel nói tiêu diệt quan chức cấp cao Hamas, Mỹ điều thêm máy bay B-52 và tàu khu trục phòng thủ tên lửa đạn đạo

Quân đội Israel đã tiêu diệt quan chức cấp cao của Hamas là Izz al-Din Kassab trong một cuộc không kích vào Khan Younis ở phía Nam Dải Gaza.
Cuốn sách 'Trí tuệ nhân tạo từ góc nhìn quan hệ quốc tế': Hiểu để tự chủ, chủ động trong kỷ nguyên AI

Cuốn sách 'Trí tuệ nhân tạo từ góc nhìn quan hệ quốc tế': Hiểu để tự chủ, chủ động trong kỷ nguyên AI

Có thể khẳng định rằng AI không còn là một công nghệ của tương lai mà đã và đang định hình lại cục diện địa chính trị.
Israel-Iran: Trả đũa trong tính toán

Israel-Iran: Trả đũa trong tính toán

Israel tiến hành tập kích đường không vào nhiều mục tiêu ở Iran. Đợt tấn công trả đũa của Israel có những điểm đáng chú ý và đặt ra nhiều vấn đề.
Thảm họa vũ khí hạt nhân: Cảnh báo, suy đoán và kịch bản

Thảm họa vũ khí hạt nhân: Cảnh báo, suy đoán và kịch bản

Nga nhiều lần cảnh báo ‘lằn ranh đỏ’. Có người lo sợ về một thảm họa hạt nhân, nhưng cũng có ý kiến cho đó là ‘đe dọa bằng lời nói’!
Hợp tác quân sự Nga-Triều Tiên, toan tính và phản ứng

Hợp tác quân sự Nga-Triều Tiên, toan tính và phản ứng

Dư luận về leo thang căng thẳng ở bán đảo liên Triều chưa kịp lắng lại bùng lên với thông tin quân đội Triều Tiên xuất hiện ở Nga.
Tổng thống Phần Lan thăm Trung Quốc: Tìm khuôn khổ mới

Tổng thống Phần Lan thăm Trung Quốc: Tìm khuôn khổ mới

Chuyến thăm Trung Quốc ngày 28 - 31/10 của Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb phản ánh nỗ lực nâng tầm khuôn khổ hợp tác giữa một thế giới đầy biến động.
Tổng tuyển cử tại Nhật Bản: Cần hơn một chiến thắng

Tổng tuyển cử tại Nhật Bản: Cần hơn một chiến thắng

Cuộc tổng tuyển cử sắp tới tại Nhật Bản sẽ là bài kiểm tra khó dành cho liên minh cầm quyền của đảng Dân chủ Tự do (LDP) và đảng Công minh (Komeito).
Quan hệ Mỹ-Anh hậu bầu cử: Hai ngã rẽ trước chân trời mới

Quan hệ Mỹ-Anh hậu bầu cử: Hai ngã rẽ trước chân trời mới

Quan hệ truyền thống Mỹ-Anh có thể sẽ đổi khác, khi cuộc bầu cử sắp tới mở ra hai viễn cảnh khác nhau cho mối thâm tình này.
Bài phát biểu tranh cử cuối cùng của bà Kamala Harris: Những 'đòn công kích' phút chót, so sánh rất giàu hình ảnh

Bài phát biểu tranh cử cuối cùng của bà Kamala Harris: Những 'đòn công kích' phút chót, so sánh rất giàu hình ảnh

Phó Tổng thống Kamala Harris đã có bài phát biểu khép lại chiến dịch tranh cử tại công viên Ellipse ở Washington, D.C.
'Ván cờ' Nga-Ukraine trước ngã rẽ bầu cử Mỹ

'Ván cờ' Nga-Ukraine trước ngã rẽ bầu cử Mỹ

Kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2024 sẽ có ảnh hưởng lớn đến cục diện xung đột Nga-Ukraine.
Quan hệ Mỹ-Ấn đi về đâu sau khi Nhà Trắng đổi chủ?

Quan hệ Mỹ-Ấn đi về đâu sau khi Nhà Trắng đổi chủ?

Bất kể ai giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, chính quyền Washington mới cần tiếp tục xây dựng quan hệ hợp tác tốt đẹp với Ấn Độ.
Gia tăng 'sức nóng', BRICS được định vị là nhân tố chủ chốt trong quản trị toàn cầu tương lai

Gia tăng 'sức nóng', BRICS được định vị là nhân tố chủ chốt trong quản trị toàn cầu tương lai

Sức ảnh hưởng toàn cầu đang gia tăng của BRICS định vị nhóm này sẽ là một nhân tố chủ chốt trong quản trị toàn cầu tương lai.
Chiến lược số hóa và người cao tuổi - Nhìn từ kinh nghiệm Nhật Bản

Chiến lược số hóa và người cao tuổi - Nhìn từ kinh nghiệm Nhật Bản

Theo Will Fee - nhà nghiên cứu của Tập đoàn Yuri có trụ sở tại Tokyo và là tác giả bài viết trên tờ Nikkei Asia có tiêu đề 'các nhà tuyển dụng Nhật Bản ...
Phiên bản di động