The Diplomat: Cần sử dụng tư duy lịch sử để phân tích quan hệ Mỹ-Trung

Ngày 1/10, trang The Diplomat (Mỹ) đăng bài phỏng vấn Giáo sư Francis J. Gavin, Giám đốc sáng lập Trung tâm Henry A. Kissinger về Các vấn đề toàn cầu cho rằng, “tư duy lịch sử” có thể định hình cách tiếp cận quan hệ Mỹ-Trung.

Mỹ bình luận về mức thuế 55% áp lên Trung Quốc, Bắc Kinh có nhượng bộ về Tiktok Trung Quốc và Mỹ cần tìm kiếm con đường chung sống đúng đắn Tiktok - 'con bài mặc cả' mới của Trung Quốc, Mỹ sẵn sàng trả giá rất nhiều?

The Diplomat: Cần sử dụng tư duy lịch sử để phân tích quan hệ Mỹ-Trung

Giáo sư Francis J. Gavin cho rằng, Mỹ và Trung Quốc nên tìm kiếm những lĩnh vực lợi ích chung như y tế, biến đổi khí hậu, kiểm soát công nghệ để hợp tác bên cạnh cạnh tranh. (Nguồn: Getty Images)

Theo Giáo sư Gavin, thái độ của Mỹ đối với Trung Quốc trong suốt 250 năm qua không hề ổn định, thay vào đó luôn dao động mạnh. Có giai đoạn Mỹ ngưỡng mộ nền văn minh Trung Hoa và coi đây là đối tác tiềm năng, tuy nhiên cũng có lúc Mỹ nhìn nhận Trung Quốc như kẻ thù ý thức hệ và chính trị. Đặc biệt, từ sau năm 1945, thái độ này nhiều lần đảo chiều: từ đồng minh chống phát xít, sang đối thủ Chiến tranh Lạnh, rồi “nửa bạn nửa thù,” và gần đây là đối thủ chiến lược. Có lẽ, hai nước Mỹ-Trung sẽ tiếp tục duy trì mối quan hệ lưỡng cực – vừa hấp dẫn vừa đáng sợ, vừa ngưỡng mộ vừa đối nghịch, từ đó phản ánh vị thế của cặp quan hệ đặc biệt này: hai chủ thể có ảnh hưởng toàn cầu, vừa cạnh tranh vừa không thể phân tách.

Ông Gavin cho rằng, phần lớn các nghiên cứu sau năm 1945 chú trọng Chiến tranh Lạnh nhưng lại bỏ qua khía cạnh kinh tế quốc tế. Từ thập niên 1970, hệ thống Bretton Woods – vốn dựa trên thương mại quản lý, kiểm soát vốn và phát triển khu vực – bắt đầu tan rã. Trước đó, Trung Quốc hầu như bị gạt khỏi trật tự này. Tuy nhiên, khi hệ thống hậu Bretton Woods hình thành và gắn với toàn cầu hóa cũng như tự do hóa thương mại, Trung Quốc đã tận dụng cơ hội để thu hút đầu tư, mở cửa thương mại và tăng trưởng nhanh chóng. Kết quả là nền kinh tế Trung Quốc phát triển bùng nổ từ thập niên 1980, đưa Bắc Kinh trở thành một cường quốc. Dù vậy, câu hỏi mở đặt ra là: Trật tự kinh tế mới sẽ ra sao, và Mỹ-Trung sẽ giữ vai trò gì?

Để trả lời câu hỏi này, Giáo sư Gavin cho biết cần nhìn vào “địa chính trị trong lịch sử.” Từ cuối thế kỷ 19 đến phần lớn thế kỷ 20, khan hiếm lương thực, năng lượng và lãnh thổ đã khiến các quốc gia theo đuổi các vấn đề lien quan đến lãnh thổ, đế quốc, thị trường, từ đó dẫn tới cạnh tranh, xâm lược và chiến tranh cường quốc.

Nhưng bối cảnh hiện nay đã thay đổi, trong đó dân số ở các nước phát triển đang ổn định hoặc suy giảm; sản lượng nông nghiệp và năng lượng tăng vượt bậc; quyền lực quốc gia được xác định bởi nhiều yếu tố như ý tưởng, sáng tạo và công nghệ. Những thách thức toàn cầu mới không còn chỉ là “nỗi lo khan hiếm”, mà là “vấn đề thừa thãi” bao gồm biến đổi khí hậu, di cư, bất bình đẳng, công nghệ mới và dịch bệnh. Đồng thời, kỷ nguyên số đem lại thông tin dồi dào, nhưng cũng gây rối loạn, phân cực chính trị và khủng hoảng niềm tin. Như vậy, hiểu lịch sử giúp con người nhận ra sự khác biệt giữa quá khứ và hiện tại, từ đó không bị trói buộc bởi tư duy cũ.

Giáo sư Gavin cảnh báo rằng, nhiều phân tích hiện nay về quan hệ Mỹ-Trung coi xung đột là điều không tránh khỏi. Song lịch sử đã chứng minh điều ngược lại, đó là không có gì là “định sẵn,” và sự khéo léo về mặt chiến lược có thể mở ra hướng đi khác. Do đó, Mỹ và Trung Quốc nên tìm kiếm những lĩnh vực lợi ích chung – như y tế, biến đổi khí hậu, kiểm soát công nghệ – để hợp tác song song với cạnh tranh.