The Economist phân tích 3 xu hướng mới trong trật tự toàn cầu thời hậu Covid-19

Trong bài viết mới đây có tiêu đề “Địa chính trị hậu Covid-19: Đại dịch có phải là một bước ngoặt?”, EIU đã chỉ ra 3 xu hướng mới trong đời sống chính trị quốc tế với 6 chỉ dấu cụ thể, bao gồm:

Thứ nhất, bộc lộ những thực tế mà trước tới nay chưa được quan tâm đúng mức, chẳng hạn như việc Trung Quốc đã thiết lập phạm vi ảnh hưởng tại nhiều khu vực trên thế giới mà trước kia nhiều nước không để ý.

Thứ hai, đẩy nhanh các xu hướng địa chính trị hiện nay, đặc biệt là cạnh tranh chiến lược ngày càng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng như sự dịch chuyển quyền lực từ Tây sang Đông.

Thứ ba, Covid-19 có khả năng là chất xúc tác cho những thay đổi khó dự đoán hiện nay ở cả những nước phát triển và đang phát triển về những vấn đề như tương lai của Liên minh châu Âu (EU), vai trò của Nga và các cường quốc tầm trung khác.

Vòng xoáy cạnh tranh quyền lực

Lịch sử đã chứng minh các cuộc khủng hoảng thường góp phần làm gia tăng cạnh tranh quyền lực toàn cầu. Không phải ngoại lệ, cuộc khủng hoảng do Covid-19 gây ra đã và đang làm trầm trọng thêm mối quan hệ vốn rất căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc.

EIU cho rằng, những đổ vỡ trong mối quan hệ giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới sẽ khó có khả năng được hàn gắn trong thời gian ngắn. Thay vào đó, dịch bệnh sẽ làm gia tăng các mâu thuẫn cơ bản giữa Mỹ và Trung Quốc, phá vỡ sự hòa hoãn tạm thời giữa hai bên sau thỏa thuận thương mại giai đoạn một được ký kết hồi đầu năm nay.

Ngay cả trong thời điểm dịch Covid-19 đang diễn biến phức tạp, căng thẳng và nguy cơ đối đầu giữa hai bên tại Biển Đông vẫn gia tăng. Covid-19 không phải là nguyên nhân tạo ra những khó khăn mới trong quan hệ Mỹ - Trung mà chỉ thúc đẩy thêm những xu hướng đã hiện hữu từ nhiều năm qua khi hai nước cạnh tranh ảnh hưởng kinh tế và chính trị toàn cầu.

Chiến tranh thông tin bùng nổ

Bên cạnh những căng thẳng vốn tồn tại lâu đời giữa Mỹ và Trung Quốc là cuộc chiến "thông tin" nhằm công kích lẫn nhau.

Trong cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng quốc tế về thông tin và dư luận, Trung Quốc nhấn mạnh vào sự so sánh tương phản giữa "hiệu quả" của Bắc Kinh trong việc khống chế dịch bệnh Covid-19 tại quốc gia châu Á này với "sai lầm" trong mô hình dân chủ của Washington và phương Tây. Ngoài ra, hai cường quốc hàng đầu thế giới còn liên tiếp “ăn miếng, trả miếng” trong lĩnh vực truyền thông khi lần lượt trục xuất các phóng viên, nhà báo và hạn chế các hoạt động tác nghiệp tại nước sở tại.

Cán cân quyền lực chuyển dịch

Đại dịch Covid-19 sẽ thúc đẩy sự dịch chuyển cán cân quyền lực toàn cầu từ Tây sang Đông thông qua những tác động tiêu cực sâu rộng và để lại hậu quả lâu dài đối với các nền kinh tế phát triển của Mỹ và châu Âu.

Những biện pháp tài chính và tiền tệ mà những nước này đã và đang đưa ra để hỗ trợ nền kinh tế chưa chắc đủ hiệu quả để đảo ngược tác động tiêu cực của dịch bệnh. Ngược lại, chúng chắc chắn sẽ làm gia tăng nguy cơ khủng hoảng nợ công về trung hạn.

Trong khi đó, Trung Quốc lại được hưởng lợi khi là một trong những quốc gia đầu tiên vượt qua khủng hoảng, sở hữu nhiều điều kiện tập trung nguồn lực vực dậy nền kinh tế. Giới phân tích dự báo, Trung Quốc sẽ có thêm khả năng trở thành một siêu cường toàn cầu sau khủng hoảng.

Tầm ảnh hưởng của Trung Quốc gia tăng

Chắc chắn đại dịch Covid-19 sẽ ít nhiều làm dấy lên những nghi ngại về sự lệ thuộc vào các chuỗi cung ứng từ Trung Quốc cũng như trách nhiệm của nước này khi không có những bước đi phù hợp trong giai đoạn đầu của dịch bệnh.

Tuy nhiên, những yếu tố này sẽ khó tác động đến vị thế của Trung Quốc như một siêu cường có tầm ảnh hưởng lớn hơn sau đại dịch. Hiện Trung Quốc đang cố sức khắc phục những tổn hại về uy tín và hình ảnh trong giai đoạn đầu của dịch bệnh, thông qua hỗ trợ y tế cho các nước và khu vực khác trên thế giới.

Trung Quốc cũng sẽ tìm cách khoét sâu vào những hạn chế của Mỹ trong phản ứng đối với đại dịch. Quan hệ của Trung Quốc với Mỹ và châu Âu chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn hơn. Tuy nhiên, nhiều khả năng cuộc khủng hoảng do Covid-19 gây ra sẽ chỉ càng làm bộc lộ rõ hơn những khu vực ảnh hưởng đã định hình của Trung Quốc tại châu Phi, khu vực Đông Âu, Mỹ Latin và Đông Nam Á.

Thông qua việc cung cấp viện trợ về y tế và tài chính, trang thiết bị cho các nước bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch bệnh, Trung Quốc được cho là càng có nhiều cơ hội mở rộng ảnh hưởng hơn. Quốc gia châu Á này đang thiết lập một "Vành đai và Con đường" về y tế tại một số nước châu Phi, vừa để củng cố hình ảnh và quyền lực "mềm" trên phạm vi toàn cầu, vừa để bảo vệ các lợi ích kinh tế và an ninh của nước này tại. Theo đó, các khu vực ảnh hưởng mới thiết lập của Bắc Kinh sẽ trở thành những "đấu trường" mới cho cạnh tranh và xung đột nước lớn giữa Trung Quốc với Mỹ và các đồng minh.

Vai trò lãnh đạo của Mỹ bị lung lay?

Chính sách "Nước Mỹ trước tiên" của Tổng thống Mỹ Donald Trump cho thấy sự suy giảm sức mạnh toàn cầu của Washington, bởi nhiều quốc gia cho rằng, nước này không còn là một đối tác đáng tin cậy cho dù trên thực tế, Mỹ vẫn là siêu cường toàn cầu về cả sức mạnh kinh tế lẫn quân sự.

Tuy nhiên, việc Mỹ rút khỏi chính trường quốc tế đã và đang tạo cơ hội cho Trung Quốc lấp vào những khoảng trống nhất định, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 càng khiến Mỹ tập trung nguồn lực và sự chú ý vào trong nước. Việc đánh giá thấp sức mạnh và ảnh hưởng lãnh đạo của Mỹ lúc này sẽ là một sai lầm. Hơn lúc nào hết, Mỹ đang ý thức rất rõ những tham vọng, toan tính của Trung Quốc và chắc chắn sẽ đáp trả.

Châu Âu lúng túng trước khủng hoảng

Thất bại trong việc phản ứng nhanh chóng với khủng hoảng và xu hướng mỗi nước thành viên tự lo cho người dân đã giáng một đòn mạnh vào Liên minh châu Âu (EU).

Các nước thành viên EU không hành động thống nhất và phối hợp khi khủng hoảng nổ ra, thay vào đó là hành động đơn phương, đóng cửa biên giới, ngừng đi lại tự do và dừng các quan hệ giao thông vận tải mà không có sự phối hợp.

Không khó để nhận ra mức độ chia rẽ và thiếu đoàn kết của châu Âu được phơi bày, khi lời kêu gọi trợ giúp của Italy ban đầu bị nhiều nước châu Âu khác phớt lờ, thậm chí có thành viên còn ngăn chặn xuất khẩu thuốc men và trang thiết bị y tế, cho phép Trung Quốc "nhảy vào" cung cấp viện trợ, qua đó củng cố thêm ảnh hưởng toàn cầu của nước này.

Phản ứng muộn màng với dịch bệnh, Brussels đã đề nghị hỗ trợ các thành viên EU gặp khó khăn cũng như các nước thành viên có nhu cầu khác ở Tây Balkan nhưng khi đó thì "mọi sự đã rồi". Tình trạng chia rẽ cùng tâm lý oán giận đã hình thành và sẽ tồn tại dai dẳng. Dịch bệnh lan rộng sẽ càng làm dấy lên sự chia rẽ trong lòng châu Âu, giữa phía Bắc và phía Nam, phía Đông với phía Tây. Tiếp sau các cuộc khủng hoảng nợ, nhập cư và Anh rời khỏi EU (còn được gọi là Brexit), cuộc khủng hoảng Covid-19 sẽ càng khiến EU suy yếu.