Chủ nghĩa tân tự do: Táo bạo hay sai lầm? (Kỳ I)

Trong khi nhiều quốc gia chuộng các chính sách theo chủ nghĩa này, nhiều nhà kinh tế liên tục cảnh báo các tác động tiêu cực của nó. 
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i Thế giới chuyển mình
chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i Tại sao Pháp không chọn phe cực hữu?

Chủ nghĩa tân tự do (CNTTD - Neoliberalism) là chủ đề gây tranh cãi gay gắt trên thế giới thời gian gần đây, đặc biệt sau khi xảy ra các cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính, tiền tệ, cũng như các cuộc khủng hoảng chính trị dẫn đến các sự kiện vô cùng bất ngờ như sự lên ngôi của chủ nghĩa dân túy, Brexit hay việc ông Donald Trump lên nắm quyền Tổng thống ở Mỹ.

chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i
Friedrich Hayek giảng dạy tại trường Kinh tế London năm 1948. (Nguồn: Getty)

Năm ngoái, ba nhà kinh tế hàng đầu của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đã thông báo kết quả nghiên cứu của họ liên quan đến tác động của CNTTD. Đầu tiên, các tác giả này chính thức công nhận CNTTD có tồn tại, không như nhiều người vẫn kiên quyết phủ nhận. Họ đã dẫn chứng thống kê từ năm 1980 tới nay, cho thấy việc một số chính phủ áp dụng các chính sách theo CNTTD đã thu được kết quả đáng kinh ngạc. Một mặt, các chính sách này hỗ trợ kinh tế phát triển một cách dễ dàng, nhưng mặt khác, lại xuất hiện các tác động đi kèm như các chu kỳ phát triển - suy thoái đều đặn và sự bất bình đẳng xã hội. Họ khẳng định thay vì mang lại sự giàu có cho xã hội, một số chính sách theo CNTTD còn làm gia tăng chênh lệch giàu nghèo và vì thế mục đích tăng trưởng bền vững không thể đạt được.

Chủ nghĩa tân tự do là gì?

“Chủ nghĩa tân tự do” là thuật ngữ ra đời từ những năm 1930. Vì nó nằm tản mạn ở nhiều chính sách khác nhau, trong nhiều lĩnh vực khác nhau, nhiều chuyên gia không cho rằng đây là một hệ tư tưởng cụ thể. Theo chủ nghĩa này, sự cạnh tranh là yếu tố cơ bản quyết định các mối quan hệ trong xã hội. Với cách nhìn ấy, mỗi cá nhân trong xã hội được nhìn nhận như một “nhà tiêu dùng”, thực hiện quyền cá nhân  tốt nhất thông qua mua và bán – quá trình có khả năng khuyến khích thành công và trừng phạt những gì không hiệu quả. Vì thế, chính thị trường mới là nơi điều tiết xã hội tốt nhất và chính phủ phải để thị trường tự điều tiết, không nên hoạch định trước.

Theo CNTTD, thuế và các biện pháp điều tiết cần phải bị hạn chế, các dịch vụ công cộng nên được tư nhân hóa. Thậm chí, theo hệ tư tưởng này, các tổ chức công đoàn – nhằm tổ chức lao động và thực hiện việc thương thuyết tập thể với giới chủ - là yếu tố bóp méo cạnh tranh, ngăn cản việc hình thành hệ thống xã hội dựa trên bản chất tự nhiên nhất của loài người: có kẻ thắng tất có kẻ thua. Chính vì thị trường là nơi người ta đạt được những thứ hoàn toàn xứng đáng với khả năng của bản thân, mọi nỗ lực để giảm bớt sự bất bình đẳng đều chỉ nhằm làm cho xã hội trở nên ít thịnh vượng hơn. Rõ ràng, không chỉ là những chính sách ưu tiên tự do hóa thị trường, CNTTD còn đi xa hơn rất nhiều, đặc biệt là tác động trực tiếp đến cách tổ chức xã hội nhân loại.

chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i
John Maynard Keynes, năm 1940. (Nguồn: Getty)

Góc nhìn của nhà kinh tế

Thời kỳ đầu của CNTTD đã xuất hiện một nhóm các chuyên gia tự gọi là “những người theo Chủ nghĩa tân tự do”, nổi bật nhất là Friedrich Hayek. Nhà kinh tế học, triết gia người Áo-Anh này được coi là cha đẻ của CNTTD. Trong sự nghiệp của mình, ông luôn phản đối các chính sách điều tiết kinh tế, cho là điều này quá phức tạp và không thể nào tổ chức nền kinh tế được. Học thuyết của Hayek về “chính phủ tối thiểu” có ảnh hưởng sâu rộng trên thế giới. Ông lập ra trường phái của riêng mình, thường nhận được các khoản tài trợ khổng lồ từ các tập đoàn đa quốc gia và trường phái của ông cũng nhận được nhiều giải Nobel Kinh tế. Học thuyết của ông là nguồn cảm hứng cho Tổng thống Chile Augusto Pinochet, Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Thủ tướng Anh Margaret Thatcher.

Vậy ý tưởng về CNTTD đã đến với Hayek thế nào? Năm 1936, ý tưởng đó “lóe sáng” trong đầu khi ông hiểu rằng thị trường có thể coi như một dạng “trí tuệ”. Trước đó, học thuyết “bàn tay vô hình” của Adam Smith đã cho chúng ta thấy khái niệm thị trường như một phần tự chủ của hoạt động của con người và vì thế, nó cũng là đối tượng của nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, Smith cho rằng thị trường phải hoạt động theo đạo đức chung và lo lắng nếu như xã hội chỉ dựa trên những hoạt động trao đổi vì lợi ích cá nhân, thì đó không còn là xã hội nữa. CNTTD chính là tư tưởng này, nhưng không có phần mà Smith lo lắng.

Có thể nói, CNTTD giải quyết mọi vấn đề dưới cái nhìn kinh tế học. Tuy nhiên, khá nghịch lý là Hayek, cha đẻ của chủ nghĩa này thực ra chỉ là nhà kinh tế học tầm tầm. Lúc “lóe sáng” trong đầu tư tưởng này, Hayek là một trí thức trẻ vừa được tuyển dụng vào trường Kinh tế London để cạnh tranh với John Maynard Keynes của trường Cambrigde. Ông không thể cạnh tranh, nếu như không muốn nói là bị lu mờ trước Keynes -người được coi là nhà kinh tế học có ảnh hưởng lớn nhất của thế kỷ XX.

Năm 1936, Keynes ra mắt Lý thuyết chung về Việc làm, Lãi suất và Tiền tệ - một kiệt tác của thế giới kinh tế học. Quyển sách này đã thống trị các trao đổi trong giới kinh tế. Sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai, rất nhiều người theo tư tưởng thị trường tự do đã đi theo cách suy nghĩ của Keynes, cho rằng chính quyền phải đóng vai trò quan trọng trong điều tiết nền kinh tế hiện đại. Chính vì thế, lý thuyết để thị trường tự điều tiết do Hayek đưa ra không hấp dẫn được nhiều người nữa. Cả về lý thuyết lẫn trong thực hành, ý tưởng của Hayek rằng không gì có thể khôi phục nền kinh tế đang ở tình trạng suy sụp đã bị chứng minh là không chính xác. Thậm chí, Hayek còn thú nhận ông đã sai lầm khi chỉ trích lý thuyết của Keynes và chỉ mong mọi người quên những lời chỉ trích này đi.

Năm 1944, Hayek xuất bản quyển Con đường tới dẫn tới chế độ nông nô. Trong đó, ông lập luận rằng sự điều tiết quá kỹ của chính phủ dẫn tới việc tước đoạt quyền tự do của người dân. Đây là quyển sách được giới chủ giàu có đặc biệt yêu thích vì họ nhìn thấy cơ hội thoát ra khỏi các chính sách điều tiết và thuế má. Năm 1947, Hayek thành lập tổ chức đầu tiên truyền bá các tư tưởng của CNTTD – The Mont Pelerin Society, tổ chức được ủng hộ tài chính chủ yếu bởi các tỷ phú và nhà tài phiệt hàng đầu thế giới.

Lawrence Summers, cố vấn của cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton, từng đứng đầu Đại học Harvard, đánh giá khái niệm về hệ thống giá của Hayek là ý tưởng “thông suốt” và “sáng tạo” của thế kỷ XX.

Ảnh hưởng trong cuộc sống

Ý tưởng về CNTTD đến với Hayek khi ông vẫn chỉ là giảng viên đại học không mấy nổi tiếng và tương lai cũng không có gì là hứa hẹn. Thế nhưng, chúng ta đã và đang sống trong một thế giới mà Hayek vẽ ra. Trên thực tế, tư tưởng của Hayek đã len vào mọi khía cạnh của cuộc sống thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh. Những tư tưởng như – nếu như anh không tìm được việc làm, đó là bởi vì anh không có giá trị trên thị trường công việc chứ không phải do vấn đề tái cơ cấu lao động; nếu như anh không có đủ tiền chi tiêu, đó là bởi vì anh không biết quản lý và dự đoán tài chính, chứ không phải là do giá tiền thuê nhà quá cao; nếu như con cái của anh phát phì, thì đó là lỗi anh không biết chăm con, chứ không phải do giờ trẻ con không còn sân chơi ngoài trời… ngày càng trở nên thuyết phục đối với nhiều người hơn.

Hayek mong muốn tổ chức xã hội loài người hoàn toàn dựa trên mô hình cạnh tranh kinh tế, trong đó gần như tất cả mọi hoạt động của con người đều theo hình thức tính toán lợi ích kinh tế. Để tồn tại, phải theo các tính toán về lợi ích cá nhân và cạnh tranh với những người khác trong xã hội để đạt được lợi ích đó. Rõ ràng, việc áp dụng lý thuyết của Hayek vào đời sống đã phủ nhận những đặc tính nổi trội nhất của con người: con người nhìn qua lăng kính của các thuật toán kinh tế là những cá nhân vô hồn, không có khả năng tư duy, suy nghĩ, cảm xúc.

Từ vài chục năm nay, các chính sách kinh tế lấy cảm hứng từ CNTTD được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới. Và giờ đây, chúng ta đã thấy khá rõ kết quả của nó. Vậy quốc gia nào đã áp dụng các chính sách này? Họ được gì và mất gì?

(Đón đọc kỳ II)

chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i Hà Lan đẩy lùi mối lo mang tên dân túy

Kết quả cuộc bầu cử Quốc hội tại Hà Lan đã khiến cả châu Âu thở phào nhẹ nhõm khi đảng “Nhân dân vì tự ...

chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i Bầu cử Hà Lan - phong vũ biểu của chủ nghĩa dân túy ở châu Âu

Kết quả của cuộc bầu cử ở Hà Lan ngày 15/3 tới sẽ là phong vũ biểu đo mức độ ảnh hưởng của chủ nghĩa ...

chu nghia tan tu do tao bao hay sai lam ky i Sức mạnh của chủ nghĩa dân túy

“Không có gì là không thể”. Câu nói ấy chưa bao giờ đúng như bây giờ, khi mà chỉ vài tháng nửa cuối năm 2016, ...

Thiên Hương

Xem nhiều

Đọc thêm

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Ba ngày 26/11/2024: Thiên Bình có vận trình khá tốt

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Ba ngày 26/11/2024: Thiên Bình có vận trình khá tốt

Tử vi hôm nay 26/11/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Lịch âm hôm nay 2024: Xem lịch âm 26/11/2024, Lịch vạn niên ngày 26 tháng 11 năm 2024

Lịch âm hôm nay 2024: Xem lịch âm 26/11/2024, Lịch vạn niên ngày 26 tháng 11 năm 2024

Lịch âm 26/11. Lịch âm 26/11/2024? Âm lịch hôm nay 26/11. Lịch vạn niên 26/11/2024. Ngày hôm nay tốt hay xấu? Xem ngày giờ, hướng tốt xấu...
Đối ngoại trong tuần: Nâng cấp quan hệ với Malaysia lên Đối tác chiến lược toàn diện; Việt Nam trúng cử làm thành viên UNCITRAL nhiệm kỳ 2025-2031

Đối ngoại trong tuần: Nâng cấp quan hệ với Malaysia lên Đối tác chiến lược toàn diện; Việt Nam trúng cử làm thành viên UNCITRAL nhiệm kỳ 2025-2031

Báo TG&VN điểm lại một số hoạt động nổi bật của đối ngoại Việt Nam trong tuần từ 18-25/11.
Giá vàng hôm nay 26/11/2024: Giá vàng bất ngờ ‘quay xe’, chịu sức ép từ quyết định của ông Trump, vàng nhẫn và vàng miếng đồng loạt lao dốc

Giá vàng hôm nay 26/11/2024: Giá vàng bất ngờ ‘quay xe’, chịu sức ép từ quyết định của ông Trump, vàng nhẫn và vàng miếng đồng loạt lao dốc

Giá vàng hôm nay 26/11/2024, Giá vàng bất ngờ quay đầu giảm mạnh. Hai yếu tố gây sức ép lên kim loại quý. Giá vàng nhẫn, vàng miếng thuận đà ...
Giá tiêu hôm nay 26/11/2024: Thị trường chưa có dấu hiệu tác động mạnh, đà tăng vẫn được đánh giá cao

Giá tiêu hôm nay 26/11/2024: Thị trường chưa có dấu hiệu tác động mạnh, đà tăng vẫn được đánh giá cao

Giá tiêu hôm nay 26/11/2024 tại thị trường trong nước đi ngang ở một số địa phương trọng điểm, giao dịch từ 139.000 – 140.000 đồng/kg.
Vinh danh 22 tác phẩm khơi dậy tự hào dân tộc và khát vọng phát triển đất nước nơi biên cương

Vinh danh 22 tác phẩm khơi dậy tự hào dân tộc và khát vọng phát triển đất nước nơi biên cương

Ban tổ chức đã vinh danh 22 tác phẩm xuất sắc nhất của cuộc thi tham gia cuộc thi ảnh nghệ thuật 'Tự hào một dải biên cương'.
Tin thế giới 25/11: Ukraine tấn công kho dầu Nga, Tổng thống Philippines bị đe dọa ám sát, Niger nổi giận với EU

Tin thế giới 25/11: Ukraine tấn công kho dầu Nga, Tổng thống Philippines bị đe dọa ám sát, Niger nổi giận với EU

Báo Thế giới và Việt nam điểm một số tin quốc tế nổi bật trong 24h.
Đại sứ Israel tại Mỹ 'thắp lên hy vọng' về tương lai lệnh ngừng bắn với Hezbollah

Đại sứ Israel tại Mỹ 'thắp lên hy vọng' về tương lai lệnh ngừng bắn với Hezbollah

Đại sứ Israel tại Washington tuyên bố, một thỏa thuận ngừng bắn nhằm chấm dứt giao tranh giữa Tel Aviv và Hezbollah có thể được đạt được trong vài ngày tới.
Biểu tình bùng phát ở Pakistan, yêu cầu trả tự do cho cựu Thủ tướng Imran Khan

Biểu tình bùng phát ở Pakistan, yêu cầu trả tự do cho cựu Thủ tướng Imran Khan

Vào ngày 25/11, hàng trăm người Pakistan đã tham gia cuộc tuần hành đòi trả tự do cho cựu Thủ tướng bị giam giữ Imran Khan.
Tình hình Lebanon: Beirut tố Israel gửi 'thông điệp đẫm máu' từ chối hòa giải, Mỹ dọa rút khỏi đàm phán ngừng bắn

Tình hình Lebanon: Beirut tố Israel gửi 'thông điệp đẫm máu' từ chối hòa giải, Mỹ dọa rút khỏi đàm phán ngừng bắn

Ngày 24/11, Thủ tướng lâm thời của Lebanon Najib Mikati cáo buộc rằng, Israel từ chối giải pháp chính trị cho xung đột với lực lượng Hezbollah.
Thủ tướng Malaysia công du Hàn Quốc: Cùng xây dựng quan hệ Đối tác chiến lược, hợp tác quốc phòng là biểu tượng của lòng tin

Thủ tướng Malaysia công du Hàn Quốc: Cùng xây dựng quan hệ Đối tác chiến lược, hợp tác quốc phòng là biểu tượng của lòng tin

Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đang có chuyến công du tới Hàn Quốc từ ngày 24-26/11, theo lời mời của Tổng thống nước chủ nhà Yoon Suk Yeol.
Hezbollah dội 250 tên lửa vào Israel, nỗ lực ngừng bắn gặp trở ngại

Hezbollah dội 250 tên lửa vào Israel, nỗ lực ngừng bắn gặp trở ngại

Lực lượng Hezbollah ngày 24/11 đã bắn khoảng 250 tên lửa và các loại đạn pháo khác vào Israel.
Mỹ cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga: ‘Đèn xanh’ nháy chậm?

Mỹ cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga: ‘Đèn xanh’ nháy chậm?

Việc Ukraine sử dụng tên lửa tầm xa của Mỹ tấn công quân sự trên đất Nga có thể chuyển xung đột sang giai đoạn quyết liệt hơn.
Hội nghị thượng đỉnh G20: Cam kết, xu thế và động lực

Hội nghị thượng đỉnh G20: Cam kết, xu thế và động lực

Trong bối cảnh địa chính trị phân hóa sâu sắc, xung đột leo thang và biến đổi khí hậu, Thượng đỉnh G20 rất được trông đợi.
Chuyến thăm đa mục đích của Tổng thống Indonesia

Chuyến thăm đa mục đích của Tổng thống Indonesia

Tân Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto có chuyến công du nước ngoài đầu tiên kéo dài nhiều ngày với quy mô lớn.
Hội nghị thượng đỉnh bất thường các nước Arab và Hồi giáo: Nỗ lực ngăn xung đột lan rộng

Hội nghị thượng đỉnh bất thường các nước Arab và Hồi giáo: Nỗ lực ngăn xung đột lan rộng

Hội nghị đã thể hiện rõ ý chí và cam kết của nhiều quốc gia trong việc ủng hộ người Palestine và tìm kiếm các giải pháp lâu dài.
Thế giới sẽ phải thích ứng với một nước Mỹ rất khác

Thế giới sẽ phải thích ứng với một nước Mỹ rất khác

Những thay đổi dưới thời Trump 2.0 sẽ tác động nhiều mặt tới nước Mỹ và thế giới.
Malaysia-Trung Quốc: Thắt chặt tình thân

Malaysia-Trung Quốc: Thắt chặt tình thân

Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Malaysia phản ánh mong muốn tăng cường quan hệ song phương toàn diện, đặc biệt là kinh tế và thương mại.
Tổng thống Mỹ Biden và 'nước cờ cuối' củng cố di sản, tạo không gian để ông Trump trổ tài 'bậc thầy thương thuyết'

Tổng thống Mỹ Biden và 'nước cờ cuối' củng cố di sản, tạo không gian để ông Trump trổ tài 'bậc thầy thương thuyết'

Tổng thống Mỹ Joe Biden vẫn nỗ lực nhằm thay đổi cục diện xung đột Nga-Ukraine và Trung Đông, tuy nhiên, sẽ chỉ là 'muối bỏ bể'.
Chuyên gia Thái Lan: Chuyến thăm Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm thể hiện cách tiếp cận lấy ASEAN làm trung tâm

Chuyên gia Thái Lan: Chuyến thăm Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm thể hiện cách tiếp cận lấy ASEAN làm trung tâm

Theo chuyên gia Thái Lan, chuyến thăm Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm diễn ra khi 2 quốc gia ASEAN đang điều hướng thay đổi địa chính trị nhanh chóng.
Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Rất có thể chính sách 'gây áp lực tối đa' của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ không còn tác dụng với Iran khi ở thời điểm hiện nay.
Ông Donald Trump 'tái xuất': Cục diện Nam bán cầu có đảo chiều?

Ông Donald Trump 'tái xuất': Cục diện Nam bán cầu có đảo chiều?

Sự trở lại của ông Donald Trump không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong chính trị Mỹ mà còn hứa hẹn ảnh hưởng sâu rộng đến khu vực Nam bán cầu.
'Hạt hòa bình' gieo mầm ngoại giao nông sản Mỹ-Trung

'Hạt hòa bình' gieo mầm ngoại giao nông sản Mỹ-Trung

Nhóm các nhà nghiên cứu Mỹ và Trung Quốc đang tiến hành dự án 'hạt hòa bình' nhằm thúc đẩy cân bằng thương mại nông nghiệp giữa hai nước.
Xung đột Nga-Ukraine: Đoán ý đồ người kế nhiệm, Tổng thống Biden đi thêm nước cờ 'một mũi tên trúng hai đích'

Xung đột Nga-Ukraine: Đoán ý đồ người kế nhiệm, Tổng thống Biden đi thêm nước cờ 'một mũi tên trúng hai đích'

Mặc dù sắp mãn nhiệm nhưng Tổng thống Mỹ Joe Biden đã có một quyết định quan trọng liên quan đến xung đột Nga-Ukraine.
Phiên bản di động