| Cần cẩu đang dỡ các container hàng hóa từ tàu container Evergreen Line Ever Mast, nhìn từ cầu Vincent Thomas tại Cảng Los Angeles, California, Mỹ. (Nguồn: Getty Images) |
Chỉ một năm trước, các nhà sản xuất Trung Quốc, vốn lo sợ một cuộc chiến thương mại mới, đã vội vàng đẩy mạnh xuất khẩu sau chiến thắng bầu cử của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Ông chủ Nhà Trắng từng cam kết áp đặt thuế quan trừng phạt đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc do thâm hụt thương mại ngày càng gia tăng của Mỹ.
Và một năm sau, vị Tổng thống đã thực hiện được lời hứa đó, nhưng Trung Quốc đã chuyển hướng xuất khẩu nhiều hơn.
Mới đây, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã đạt thặng dư thương mại kỷ lục 1 nghìn tỷ USD chỉ trong 11 tháng đầu năm 2025, cột mốc mà chưa quốc gia nào đạt được.
Kết quả đáng kinh ngạc này đã củng cố sự tự tin của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong việc áp dụng cách tiếp cận cứng rắn với Tổng thống Trump trong năm nay.
Mặc dù hai nước đã giảm bớt căng thẳng và quay trở lại thỏa thuận đình chiến thương mại mong manh sau cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo vào tháng 10 tại Hàn Quốc, nhưng một thỏa thuận cuối cùng vẫn chưa thể đạt được.
Chìa khóa thành công
Thành công trong lĩnh vực xuất khẩu của Trung Quốc dưới áp lực thuế quan của ông Trump được cho là đến từ chiến lược đã được triển khai trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump.
Đó là đa dạng hóa nguồn cung khỏi Mỹ, chuyển hướng vận chuyển và tập trung mạnh vào các thị trường đang cần hàng hóa giá rẻ.
Theo số liệu của Tổng cục Hải quan Trung Quốc, trong 11 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu tăng mạnh 5,7%. Trong đó, xuất khẩu sang châu Âu, Đông Nam Á và châu Phi, lần lượt tăng 8,9%, 14,6% và 27,2% so với cùng kỳ. Con số này thậm chí lớn hơn mức giảm 18,3% xuất khẩu sang Mỹ.
Tuy nhiên, thặng dư thương mại tăng vọt của Trung Quốc không thể che giấu những khó khăn kinh tế tiềm ẩn. Hiệu suất xuất khẩu ấn tượng này một phần phản ánh những thách thức cấu trúc sâu sắc hơn, bao gồm nhu cầu nội địa trì trệ và niềm tin người tiêu dùng yếu kém.
Năng lực sản xuất vượt trội của Trung Quốc đã củng cố vị thế của nước này như một "công xưởng của thế giới", đặt nền tảng cho chiến lược chuyển hướng xuất khẩu linh hoạt.
Tuy nhiên, nhiều năm đầu tư mạnh vào lĩnh vực sản xuất cũng đã tạo ra tình trạng dư thừa công suất đáng kể ở một số ngành, đẩy các ngành công nghiệp của Trung Quốc phải tìm kiếm thị trường nước ngoài để tăng trưởng, đồng thời làm trầm trọng thêm tình trạng cạnh tranh giá cả trong nước.
| Các công nhân làm việc tại dây chuyền sản xuất trong xưởng đóng gói thông minh của nhà máy sữa Mengniu, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. (Nguồn: Getty Images) |
Nguyên nhân do đâu?
Xuất khẩu từ lâu đã trở thành trụ cột quan trọng trong tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc.
Theo chiến lược công nghiệp "Sản xuất tại Trung Quốc năm 2025" công bố cách đây một thập kỷ, Bắc Kinh đã đầu tư hàng tỷ USD vào các lĩnh vực chiến lược với mục tiêu thống trị chuỗi cung ứng công nghệ cao, bên cạnh các ngành công nghiệp truyền thống.
Theo ước tính của công ty dịch vụ tài chính Nomura, kết quả của chiến lược đó đã khiến xuất khẩu của Trung Quốc tăng gần 45% trong 5 năm qua.
Các nền kinh tế sản xuất khác đã phải vật lộn để theo kịp sản lượng lớn, giá thành rẻ của Trung Quốc. Trong những năm gần đây, sự phụ thuộc của một số nước đang phát triển vào các sản phẩm và linh kiện của Trung Quốc ngày càng sâu sắc.
Mới đây, Wang Jun, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Trung Quốc cho rằng, thành công thương mại của Trung Quốc là nhờ chuỗi cung ứng công nghiệp toàn diện, động lực của các ngành công nghệ cao và quyết tâm của các nhà xuất khẩu.
Lo ngại ngày càng gia tăng
Nhưng các nhà kinh tế đã chỉ ra rằng, một phần tăng trưởng xuất khẩu của Trung Quốc sang các khu vực khác có thể chỉ đơn giản phản ánh việc vận chuyển quá cảnh, hàng hóa được vận chuyển qua các quốc gia khác để chế biến và lắp ráp bổ sung trước khi được tái xuất khẩu sang Mỹ.
Khối lượng thực tế của những lô hàng quá cảnh này vẫn là thách thức đối với giới chức các nước và các nhà kinh tế trong việc định lượng cũng như xác định tính bền vững của tốc độ tăng trưởng xuất khẩu “nóng”.
Có ý kiến dự đoán xuất khẩu của Trung Quốc sẽ vẫn ổn định trong năm tới, mặc dù tốc độ tăng trưởng có thể sẽ chậm lại so với năm nay.
Chuyên gia kinh tế Trung Quốc Zichun Huang tại Capital Economics dự đoán, thặng dư thương mại của nước này tiếp tục mở rộng vào năm tới, do việc chuyển hướng thương mại thúc đẩy xuất khẩu trong khi nhập khẩu dự kiến giảm do nhu cầu nội địa yếu.
Tuy nhiên, các chính sách bảo hộ mậu dịch sâu rộng hơn đang hiện hữu. Ngay cả trước năm nay, giới chức từ Liên minh châu Âu (EU) đến Ấn Độ và Brazil đã bày tỏ lo ngại về việc Trung Quốc “bán phá giá” hàng hóa vào thị trường các quốc gia và khu vực này. Việc xuất khẩu tăng mạnh trong năm nay có khả năng làm gia tăng những lo ngại đó.
EU đã áp đặt thuế quan và các biện pháp chống bán phá giá khác đối với xe điện và các mặt hàng xuất khẩu khác của Trung Quốc.
Trong chuyến thăm Trung Quốc tuần trước, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh sự mất cân bằng thương mại giữa các nước châu Âu và Trung Quốc.
Nhà lãnh đạo Pháp sau đó cảnh báo rằng có thể sẽ áp đặt thêm thuế quan lên nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Những điểm yếu trong nước
Đằng sau sự tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng là những thách thức kinh tế vẫn còn tồn tại bên trong Trung Quốc.
Ngành bất động sản, từng giữ vai trò quan trọng đối với tăng trưởng, tiếp tục trong chu kỳ điều chỉnh giảm và đã kéo dài sang năm thứ năm. Tỷ lệ thất nghiệp thanh niên ở mức cao cùng hệ thống an sinh xã hội còn tồn tại hạn chế tạo thêm sức ép lên nhu cầu tiêu dùng. Điều này thể hiện ở việc nhập khẩu trong 11 tháng đầu năm chỉ tăng 0,2% so với cùng kỳ.
Thêm vào đó, tình trạng giảm phát đã bao trùm nền kinh tế trong phần lớn năm nay, do tình trạng dư thừa năng lực sản xuất và cuộc cạnh tranh giá cả mạnh mẽ, đặc biệt là trong các lĩnh vực như xe điện, thương mại điện tử và vật liệu xây dựng.
Trong bối cảnh những thách thức này, xuất khẩu đã trở thành một “vị cứu tinh” cho kinh tế Trung Quốc, khi mà Bắc Kinh vẫn còn do dự trong việc tung ra một chương trình kích thích kinh tế lớn.