Trung Quốc 'lái' các tổ chức quốc tế có lợi cho mình như thế nào?

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, trong phát biểu trước Đại hội đồng Liên hợp quốc vào đầu tháng 9, đã kêu gọi tổ chức này đóng một 'vai trò trung tâm trong các vấn đề quốc tế'. (Nguồn: AP)

Mùa Hè năm nay 2020, khi Trung Quốc tuyên bố cắt giảm các quyền tự do chính trị ở Hong Kong, hai tuyên bố đối nghịch đã được đưa ra tại Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (LHQ). Một là của Cuba - ủng hộ động thái của Bắc Kinh, đã giành được sự đồng tình của 53 quốc gia. Một tuyên bố khác của Anh - bày tỏ quan ngại với động thái trên của Trung Quốc, được 27 thành viên ủng hộ.

Và đó được coi là thành quả ngoại giao gần đây nhất của Bắc Kinh trong nỗ lực nhằm làm ‘lái’ hệ thống các tổ chức quốc tế theo hướng có lợi cho mình.

Chiến dịch kỹ lưỡng

Thời gian gần đây, khi chính quyền Mỹ của Tổng thống Donald Trump liên tục có những hành động rút ra khỏi cơ chế đa phương được thiết lập sau Thế chiến thứ hai, Trung Quốc đã nổi lên như là một bên hưởng lợi chính, sau một chiến dịch có tính toán kỹ lưỡng kéo dài hàng thập kỷ qua.

Bắc Kinh đã nỗ lực đưa các quan chức, khách hàng và đối tác của mình vào các vị trí lãnh đạo tại các tổ chức tại LHQ, những cơ quan có thể đặt ra các tiêu chuẩn toàn cầu về du lịch hàng không, viễn thông và nông nghiệp…

Việc giành được ảnh hưởng tại LHQ cho phép Trung Quốc hạn chế sự giám sát của quốc tế đối với hành vi của họ ở trong và ngoài nước. Vào tháng 3 vừa qua, Bắc Kinh đã giành được 1 trong 5 ghế trong Hội đồng Báo cáo viên của LHQ về vi phạm nhân quyền, vốn từng nhắm vào Bắc Kinh liên quan đến vụ bắt giam người Duy Ngô Nhĩ tại nơi gọi là trại cải tạo Tân Cương.

Thành công của Trung Quốc đặt ra một câu hỏi hóc búa cho Mỹ và các đồng minh.

Sau khi Liên Xô sụp đổ, các quốc gia này kỳ vọng LHQ sẽ trở thành một cơ chế thúc đẩy dân chủ và nhân quyền. Giờ đây, trong bối cảnh thế giới ngày càng gợi nhớ đến Chiến tranh Lạnh, ảnh hưởng của Bắc Kinh tại LHQ giúp giới cầm quyền Trung Quốc tăng tính thuyết phục về việc trở thành giải pháp thay thế ưu việt cho các nền dân chủ phương Tây.

Ashok Malik, Cố vấn Chính sách Cấp cao của Bộ Ngoại giao Ấn Độ bình luận: “Trung Quốc cảm thấy rằng đây chính là thời điểm của họ để kiểm soát các cơ quan quốc tế. Nếu bạn kiểm soát được các đòn bẩy quan trọng của các thể chế này, bạn sẽ có thể ảnh hưởng đến các chuẩn mực, cách suy nghĩ, chính sách quốc tế và hướng họ vào cách suy nghĩ của mình".

“Món quà chiến lược”

Chủ tịch Tập Cận Bình, trong phát biểu trước Đại hội đồng LHQ vào đầu tháng 9, đã kêu gọi tổ chức này đóng một “vai trò trung tâm trong các vấn đề quốc tế”, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch Covid-19 vẫn đang diễn ra phức tạp.

Ông nhấn mạnh: “Hệ thống quản trị toàn cầu nên tự thích ứng với các động lực kinh tế và chính trị đang phát triển”, và ám chỉ đến ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc cùng sự suy giảm của Mỹ.

Chính quyền Trump đã coi hệ thống của LHQ hiện nay là tập hợp các bộ phận mà Washington phải nỗ lực để đại tu và những phần ‘không thể sửa chữa được nữa’. Ví dụ: vào tháng 7, Mỹ rút khỏi Tổ chức Y tế thế giới (WHO), với khẳng định rằng chính sự dễ dãi quá mức của tổ chức này đối với Trung Quốc ngay từ đầu đại dịch đã để virus lây lan mạnh mẽ.

Trước đó, Mỹ cũng đã rút khỏi Hội đồng Nhân quyền LHQ vào năm 2018 liên quan đến vấn đề Israel và tiếp đó là quyết định rút khỏi UNESCO.

Những quyết định này, cùng với những căng thẳng về thương mại, chi tiêu quân sự và các vấn đề tồn tại lâu dài khác, đã đẩy Mỹ và các đồng minh truyền thống của họ ở châu Âu và châu Á trở nên căng thẳng.

Nhiều đồng minh của Mỹ lại cho rằng việc rời khỏi các tổ chức (như WHO) mang lại cho Trung Quốc một món quà chiến lược. Mối quan ngại của họ là có lý do khi trong những tháng gần đây, Bắc Kinh liên tục trừng phạt các quốc gia dân chủ vì đã lên tiếng về vấn đề Hong Kong và Tân Cương, đồng thời tham gia vào các cuộc đụng độ biên giới với Ấn Độ.

Hans Blix, một cựu quan chức ngoại giao Thụy Điển, người chủ trì Chương trình Kiểm tra Vũ khí của LHQ ở Iraq, cho biết: “Mỹ đang rút khỏi chủ nghĩa đa phương trước sự tiếc nuối lớn của chúng tôi, và Trung Quốc đang tiến vào”.

“Trung Quốc hóa” các tổ chức

Trong số 15 cơ quan và nhóm chuyên môn của LHQ, đại diện của Trung Quốc đã vượt qua các ứng cử viên được phương Tây hậu thuẫn vào năm 2019 để giành được 4 vị trí lãnh đạo. Không quốc gia nào khác có công dân của mình điều hành nhiều hơn 1 cơ quan của LHQ. Điều này càng cho thấy sức mạnh và tham vọng bành trướng của Trung Quốc tại các tổ chức quốc tế.

Những chiến thắng này đã đưa Bắc Kinh vào vị thế định hình các quy tắc và tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt là với hoạt động di chuyển bằng đường hàng không thuộc Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế do Trung Quốc lãnh đạo.

Tổng thư ký Liên minh Viễn thông Quốc tế, người Trung Quốc, nhậm chức vào năm 2015, đã ủng hộ Huawei Technologies Co. trong cuộc chiến với Mỹ và thúc đẩy một giao thức internet mới mà các chính phủ phương Tây cho rằng sẽ cho phép giám sát và kiểm duyệt nhiều hơn.

Trong khi đó, khoảng 30 cơ quan và tổ chức của LHQ đã ký các bản ghi nhớ ủng hộ dự án cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường của Trung Quốc, bao gồm cả Tổ chức Phát triển Công nghiệp LHQ do Trung Quốc lãnh đạo từ năm 2013.

Do đó, Trung Quốc có thể trình bày các dự án Vành đai và Con đường do nhà nước quản lý, vốn chủ yếu sử dụng các công ty Trung Quốc và thường khiến các quốc gia nghèo lâm vào cảnh nợ nần, dưới dạng những khoản hỗ trợ được LHQ phê duyệt.

Moritz Rudolf, người sáng lập Eurasia Bridges, một công ty tư vấn của Đức chuyên nghiên cứu Sáng kiến Vành đai và Con đường, nhận định, Trung Quốc hoàn toàn có thể làm cho LHQ trở nên "Trung Quốc" hơn trong tương lai.

Không chịu “chi lớn”

Khoản đóng góp của Trung Quốc cho LHQ tương đối thấp. Mặc dù là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, nhưng Trung Quốc thường trả mức chiết khấu như một quốc gia đang phát triển.

Vào năm 2018, Trung Quốc đóng góp 1,3 tỷ USD cho hệ thống LHQ , một phần nhỏ so với cam kết hàng năm 10 tỷ USD. Thay vào đó, Trung Quốc đã tận dụng các khoản vay và hỗ trợ khác cho hàng chục quốc gia đang phát triển ở châu Phi, Thái Bình Dương và các nơi khác để tạo ra các khối bỏ phiếu và đánh bại các ứng cử viên được phương Tây hậu thuẫn tại LHQ .

Năm 2019, các quốc gia thành viên của Tổ chức Nông lương (FAO) đã tập trung tại Rome để chọn người thay thế tổng giám đốc sắp mãn nhiệm. Trung Quốc đã đề cử Qu Dongyu, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và tiến hành tìm kiếm sự hỗ trợ từ các nước đang phát triển.

Tại Uganda, các nhà ngoại giao Trung Quốc đã gặp nhau tại trang trại của Tổng thống Yoweri Museveni và cam kết xây dựng một lò mổ thịt bò trị giá 25 triệu USD và một nhà máy dệt nếu chính phủ Uganda ủng hộ ông Qu.

Đối với cử viên của Cameroon Médi Moungui – một người có tiềm năng tập hợp sự ủng hộ ở Tây Phi, Trung Quốc tuyên bố hủy khoản nợ quá hạn 78 triệu USD của Cameroon. Các quan chức Cameroon và ông Moungui đều không có câu trả lời sau đó. Các ứng cử viên của Mỹ và châu Âu lại không nhận được ủng hộ cao do bất đồng ý kiến với nhau. Và như vậy, đương nhiên ông Qu đã giành chiến thắng cuối cùng.

Gérard Araud, người trước đây từng là Đại sứ của Pháp tại Mỹ và Đặc phái viên của LHQ cho biết, Trung Quốc đang làm những gì mà chính Mỹ từng làm cách đây nhiều thập kỷ.

Chiến thắng của ông Qu đã mang đến một lời cảnh tỉnh cho Mỹ và các đồng minh của họ. Vào tháng 11/2019, Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ Robert O’Brien đã đến New York để gặp gỡ các đại diện thường trực của LHQ từ châu Âu, Nhật Bản và các nền dân chủ khác, đề xuất một mặt trận chung chống lại Trung Quốc.

Tuy nhiên, các quan chức châu Âu cho biết họ chia sẻ sự e ngại của Mỹ về Trung Quốc nhưng nhìn cục diện hiện tại theo cách khác. Đối với Mỹ, Trung Quốc là một đối thủ đang tìm cách truất ngôi của Mỹ với tư cách là cường quốc hàng đầu thế giới. Còn đối với người châu Âu, Trung Quốc là một mối nguy hiểm vì Bắc Kinh tìm cách phá bỏ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, mà theo họ, Tổng thống Trump cũng đã đe dọa sẽ làm tương tự như vậy.

Kinh tế thế giới nổi bật tuần qua (25/9-1/10): Trung Quốc bước vào tuần lễ vàng, Rủi ro suy thoái kép ở châu Âu TGVN. Trung Quốc bước vào 'tuần lễ vàng', rủi ro suy thoái kép ở châu Âu, G20 cam kết thúc đẩy quá trình phục hồi ...

Biển Đông: Từ thực địa đến Liên hợp quốc TGVN. Từ những diễn biến phức tạp trên thực địa, vấn đề Biển Đông đã và đang được quan tâm và bày tỏ ở nhiều ...

Hậu Covid-19: Sự hồi sinh của kinh tế Trung Quốc có bị tô hồng? TGVN. Là nền kinh tế lớn đầu tiên hồi sinh sau khi khống chế thành công dịch Covid-19, nhưng sự hồi phục kinh tế Trung ...