Vấn đề con người trong xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN đến năm 2045 (kỳ cuối)

Cơ hội cho tất cả mọi người

Với tư cách là một cộng đồng cơ hội cho tất cả mọi người, nơi người dân ASEAN “gắn kết chặt chẽ và tăng cường lẫn nhau để bảo đảm hòa bình lâu dài, ổn định và thịnh vượng chung trong khu vực”, ASEAN có nền tảng vững chắc để tạo ra các cơ hội cho hành trình cuộc sống của người dân trong ASEAN. Việc xây dựng tầm nhìn Cộng đồng ASEAN đến năm 2045 hướng tới người dân và lấy người dân làm trung tâm phải là mục tiêu chiến lược cốt lõi của khối. Nếu không, ASEAN sẽ không còn là cơ chế hợp tác đáng tin cậy ở khu vực.

Kể từ khi thành lập năm 1967, ASEAN đã trở thành địa điểm hợp tác ở khu vực Đông Nam Á, duy trì hòa bình, ổn định bằng chính sách không can thiệp. ASEAN cũng cam kết sâu sắc trong việc nâng cao phúc lợi và thịnh vượng của Cộng đồng ASEAN. Với nhiều sáng kiến trong các lĩnh vực như giáo dục, xóa đói giảm nghèo và y tế, ASEAN đã nâng cao mức sống và cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu cho hàng triệu người trong khu vực. Hơn nữa, việc nhấn mạnh vào kết nối giữa con người với con người đã củng cố mối liên kết xã hội, tạo ra cảm giác thống nhất và đoàn kết giữa các nền văn hóa và quốc gia đa dạng. ASEAN phải có khả năng xây dựng hòa bình và thịnh vượng chung.

Ngày nay, ASEAN đang phải đối mặt với những thách thức mới cả bên trong lẫn bên ngoài. Kể từ khi thành lập ASEAN cách đây 55 năm, lý do chính của khối này là giải quyết các thách thức bên ngoài - đoàn kết chống lại tham vọng bá chủ của các cường quốc, phát huy sức mạnh tập thể của khối và thúc đẩy hợp tác và phúc lợi của người dân. Nhưng khu vực này hoạt động tốt như thế nào và ASEAN sẽ như thế nào trong 20 năm tới sẽ phụ thuộc vào khả năng phát triển và khả năng phục hồi khi đối mặt với những bất ổn và gián đoạn. Địa chính trị trong khu vực tiếp tục được định hình bởi mối quan hệ phức tạp giữa các cường quốc. Nền kinh tế toàn cầu cũng đang phải đối mặt với áp lực lạm phát và lãi suất cao hơn. Sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu do đại dịch Covid-19 gây ra và các diễn biến khác đã làm tăng giá năng lượng và thực phẩm, và hàng loạt các vấn đề kinh tế-xã hội khác tác động đến người dân ASEAN.

Bên cạnh đó, ASEAN cũng đang phải đối mặt với những thách thức kinh tế - xã hội như dân số già đi nhanh chóng, chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, tác động của trí tuệ nhân tạo đối với giáo dục và việc làm, sự liên quan của lực lượng lao động, biến đổi khí hậu và sự gia tăng các thảm họa liên quan đến khí hậu và các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng. Đại dịch đã làm nổi bật tính dễ bị tổn thương của khu vực trước nhiều rủi ro về sức khỏe. Khu vực đối mặt với các bệnh truyền nhiễm và không truyền nhiễm, tác động to lớn của biến đổi khí hậu. Tất cả những diễn biến bên ngoài và những thách thức khu vực đang thử thách quyết tâm của Khối trong việc xây dựng Cộng đồng ASEAN mạnh mẽ và đoàn kết hơn.

Lấy người dân làm trung tâm

Trong Tuyên bố Hòa hợp ASEAN IV ngày 9/9/2023 đã khẳng định khối này “cam kết thực hiện đầy đủ Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 cũng như nỗ lực hướng tới Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 và các văn kiện đi kèm nhằm xây dựng một ASEAN kiên cường, đổi mới, năng động và lấy con người làm trung tâm, có khả năng đón đầu các cơ hội và giải quyết các thách thức mới nổi và trong tương lai”.

Trong cuộc họp lần thứ 10 của HLTF-ACV ngày 26-27/8/2023, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thống nhất dự thảo Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045: “ASEAN kiên cường, sáng tạo, năng động và lấy con người làm trung tâm”. Tầm nhìn hiện tại của ASEAN chú trọng nhiều hơn đến hạnh phúc của người dân ASEAN, trong đó bảo đảm các quyền tự do cơ bản, nhân quyền và cuộc sống tốt đẹp hơn cho tất cả người dân ASEAN. Ngoài ra, nước này cam kết tăng cường năng lực để giải quyết các thách thức hiện tại và mới nổi, đồng thời duy trì vai trò trung tâm của ASEAN, cùng với các thách thức khác.

Bên cạnh đó, như Đại sứ UNICEF khu vực Đông Á và Thái Bình Dương Siwon Choi phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh Đầu tư & Kinh doanh ASEAN 2023 ở Jakarta (Indonesia), Tầm nhìn ASEAN đến 2045 phải là “kỷ nguyên của người dân”. Rõ ràng, việc tiếp tục nhấn mạnh và đặt nhiệm vụ trung tâm của tầm nhìn ASEAN 2045 lấy người dân làm trung tâm sẽ khiến cho ASEAN phát triển đúng hướng theo và trở nên đáng tin cậy hơn trong mắt các tổ chức đối tác của khối này.

Việc ASEAN đưa ra tầm nhìn của khối đến năm 2045 nhằm tăng cường khả năng phục hồi và đối phó với những thách thức mới nổi cũng như những cú sốc trong tương lai. Điều này sẽ giúp cho ASEAN chủ động hơn trong việc ứng phó với các thách thức bất ngờ và và các mục tiêu dài hạn của ASEAN được rõ ràng hơn khiến cho các quốc gia thành viên có thể xây dựng các chiến lược phát triển quốc gia của mình phù hợp với sự phát triển của ASEAN.

Tuy nhiên, ASEAN cần phải xây dựng cộng đồng tự cường, bao trùm, lấy con người làm trung tâm của khối phải là mục tiêu cốt lõi. Nếu không ASEAN sẽ phát triển chệch hướng của mình và sẽ không còn là cơ chế hợp tác của người dân các quốc gia Đông Nam Á.

* Viện Nghiên cứu Đông Nam Á

** Học viện An ninh nhân dân