Xã hội 'số hóa' và 'sự xa cách đô thị' của người trẻ

Đó là quan điểm của TS. Lê Hoàng Quỳnh, 1 trong 10 gương mặt được vinh danh giải thưởng khoa học công nghệ Quả cầu vàng 2021, giảng viên trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội với Báo Thế giới và Việt Nam xung quanh câu chuyện cơ hội và rào cản của người trẻ thời "số hóa".

Người trẻ luôn nhạy bén trước sự thay đổi của tình hình mới. Cô đánh giá thế nào về sự năng động của tuổi trẻ thời nay?

Nhờ sự phát triển của mạng Internet, đặc biệt là mạng xã hội, giới trẻ ngày nay được tiếp cận những thông tin mới nhất trong thời gian ngắn và dưới nhiều cách thể hiện, nhiều góc nhìn rất khác nhau. Điều này giúp người trẻ có được thông tin nhanh chóng và đa chiều, đồng thời khiến họ có xu hướng quan tâm đến các vấn đề xã hội, môi trường và cộng đồng hơn.

Đồng thời, sự phát triển của các ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số cũng đang khiến xã hội và các ngành nghề thay đổi nhanh chóng, khiến người trẻ phải có khả năng thích nghi tốt hơn so với các thế hệ trước. Chính vì thế, tuổi trẻ thời nay càng ngày càng năng động, sáng tạo và chủ động trong công việc, trong cuộc sống.

Là một giảng viên đại học, tôi phải công nhận rằng, các bạn trẻ ngày càng có khả năng tự học, ham mê khám phá, sẵn sàng hết mình vì đam mê và không ngại thử thách. Các bạn trẻ thường cố gắng hơn, sáng tạo hơn, linh hoạt hơn và đặt ra những mục tiêu cao để cố gắng.

Tuy nhiên, khi đánh giá sự năng động của giới trẻ thời nay, chúng ta cần cân nhắc đầy đủ các khía cạnh, không chỉ lạc quan tập trung khen ngợi mặt tích cực mà còn phải nhìn nhận các khía cạnh tiêu cực. Một trong số đó là sự thiếu kiên trì của một số bạn trẻ khi nhầm lẫn giữa năng động và nóng vội. Họ mong muốn thành công ngay lập tức khi chưa có định hướng, kế hoạch rõ ràng.

Vì vậy, họ có thể rất nhiệt tình tham gia nhiều hoạt động khác nhau mà không có điểm tập trung cần thiết để phát triển sự nghiệp của mình. Một số bạn trẻ cũng có xu hướng “nhảy việc” quá thường xuyên, dẫn đến sự thiếu ổn định trong sự nghiệp, không đạt được mục tiêu đề ra.

Quá nhiệt tình, sáng tạo và tự tin đôi khi khiến họ thiếu sự cẩn trọng trong những công việc quan trọng, gây ra những hậu quả không mong muốn.

Cũng là người trẻ năng động, nhiều thành tích, theo cô, thanh niên thời nay đang “đón đầu” cơ hội cũng như gặp phải những rào cản gì trong cuộc sống và lập nghiệp?

Một trong những lợi thế lớn nhất của người trẻ trong thời đại chuyển đổi số là có thể dễ dàng tiếp cận nhiều nguồn thông tin đa dạng nhờ vào sự phát triển của công nghệ thông tin và các ứng dụng của nó như mạng xã hội.

Lượng thông tin phong phú và cập nhật này là cơ sở quý báu để chúng ta nắm bắt được xu hướng, phán đoán tiềm năng của một hướng đi và nhu cầu của nó trong xã hội, trong thị trường. Từ đó, họ có thể lựa chọn và đưa ra những quyết định phù hợp nhất. Tuy nhiên, lợi thế này không dành cho tất cả mọi người và không phải ai cũng có thể đơn giản chỉ ngồi một chỗ là có thể nắm bắt được cơ hội.

Ngược lại, chúng ta cần sử dụng các kỹ năng về tìm kiếm, hiểu, phân tích, đánh giá và tổng hợp thông tin chính xác. Từ đó, dựa trên tư duy sáng tạo của mỗi người để đưa ra phán đoán của bản thân. Tuy vậy, chỉ có kế hoạch tốt không đủ để đạt được thành công. Những người trẻ cần phải có kiến thức, quyết tâm, kiên trì để thực hiện kế hoạch đó và biến cơ hội thành sự phát triển.

Xã hội và mọi thứ đang dần “số hóa” cũng đem lại không ít thay đổi trong đời sống tinh thần của các bạn trẻ, và không phải tất cả trong số đó đều đem lại giá trị tích cực. Như đã nói ở trên, thông tin là mở cho tất cả mọi người, thay vì sự nỗ lực chăm chỉ nói chung, cơ hội sẽ đến với những người có tư duy tốt hơn, có kỹ năng tốt hơn. Những điều này đẩy mạnh yêu cầu về tự hoàn thiện bản thân ở nhiều khía cạnh và tăng tính cạnh tranh trong xã hội.

Việc đáp ứng được những thay đổi nhanh chóng của công nghệ và môi trường làm việc cũng đòi hỏi giới trẻ phải thích nghi và học hỏi liên tục để có thể đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động. Mặc dù, rõ ràng đây là một điều tốt, nhưng mặt trái của nó là có thể gây ra thêm nhiều áp lực cho người trẻ, không chỉ từ phía xã hội mà còn từ phía bản thân họ và gia đình.

Ngoài ra, đôi khi áp lực từ việc phát triển bản thân và đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại, cộng thêm ảnh hưởng từ mạng xã hội, cũng khiến các bạn trẻ gặp vấn đề về “sự xa cách đô thị”, khi họ chỉ tập trung vào công việc mà quên đi thời gian cho các mối quan hệ gia đình và bạn bè.

Nhiều công trình, giá trị mới trong học tập, khởi nghiệp đã được thực hiện từ ý tưởng sáng tạo của thanh niên. Theo cô, cần trang bị cho người trẻ những hiểu biết, kỹ năng gì để tận dụng tốt hơn nữa công nghệ số cho việc học tập cũng như khởi nghiệp?

Để tận dụng được công nghệ số trong học tập và công việc, đầu tiên, các bạn trẻ cần có các kỹ năng sử dụng công nghệ thành thạo nhất có thể. Các kỹ năng này bao gồm cả kỹ năng chung như tìm kiếm và sử dụng thông tin, công cụ hỗ trợ soạn thảo, liên lạc... và cả các kỹ năng chuyên biệt của lĩnh vực mà các bạn hướng đến.

Với lượng thông tin khổng lồ trên mạng hiện nay, các bạn trẻ cần có kỹ năng lựa chọn, phán đoán và tổng hợp thông tin với tư duy sáng tạo. Đây là một trong những điểm mấu chốt tạo nên sự khác biệt của mỗi cá nhân khi so sánh với toàn bộ cộng đồng.

Các bạn trẻ cũng cần tránh bị phụ thuộc vào môi trường số, luôn tích cực trau dồi các kỹ năng giao tiếp xã hội, kỹ năng làm việc nhóm.

Cuối cùng, một điều rất quan trọng, đó là kỹ năng quản lý thời gian hiệu quả. Các bạn trẻ cần có khả năng tối ưu thời gian, để có thể sắp xếp đủ cho các hoạt động học tập kiến thức, phát triển kỹ năng, hoạt động cộng đồng, vui chơi và nghỉ ngơi hợp lý.

Người trẻ không thể đứng ngoài sự vận động chung mà phải là lực lượng tiên phong để lan tỏa kỹ năng số đến với mọi người. Trách nhiệm của họ trong tiến trình hội nhập ra sao dưới góc nhìn của cô?

Theo quan điểm của tôi, trách nhiệm cơ bản nhất của thanh niên trong tiến trình hội nhập là hoàn thiện và phát triển bản thân để đóng góp cho xã hội. Người trẻ có được hai điều rất quý báu, đóng vai trò mấu chốt vào việc thúc đẩy sự phát triển của xã hội, đó là tính sáng tạo và tính phản biện.

Với tinh thần tiên phong, dám nghĩ dám làm, không ngại thách thức, dám chấp nhận rủi ro và thất bại để tìm kiếm cơ hội, sự sáng tạo của người trẻ chính là chìa khóa của những đổi mới mang tính đột phá trong quá trình hội nhập. Ngược lại, thanh niên cũng cần có tư duy phản biện, để đánh giá, tiếp thu ý kiến, quan điểm khác nhau khi đưa ra quyết định.

Một trách nhiệm quan trọng khác của người trẻ là trở thành lực lượng tiên phong trong việc lan tỏa và phổ biến kỹ năng số cho cộng đồng. Để làm được điều này, không chỉ cần trang bị cho bản thân kiến thức, kỹ năng và tư duy về công nghệ số mà còn cần có khả năng truyền đạt thông tin một cách rõ ràng, súc tích để thu hút sự quan tâm và tham gia của mọi người.

Điều đáng mừng là nhiều trường đại học và cao đẳng đã chú trọng đến việc giới thiệu công nghệ cho các em nhỏ khó khăn và ở các vùng xa, thông qua các chương trình tình nguyện. Ngay cả các ông bà, chú bác cũng có thể tiếp cận với công nghệ nhờ sự hướng dẫn của con cháu.

Ở gia đình tôi, bố tôi ngoài 90 tuổi vẫn dùng điện thoại thông minh, dùng máy tính xách tay để đọc báo, sáng tác, dùng mạng xã hội để liên lạc với bạn bè.

Cần làm gì để giúp người trẻ hiện thực hóa ý tưởng sáng tạo của mình, để ý tưởng của họ tiến xa hơn trên thị trường quốc tế?

Theo tôi, việc khuyến khích tư duy sáng tạo và đổi mới ngay từ trong ghế nhà trường, cũng như trang bị cho các bạn trẻ cơ sở kiến thức vững chắc đóng vai trò rất quan trọng trong việc tạo một nền tảng cơ bản cho các bạn trẻ trong tương lai nghề nghiệp.

Khi đã có được ý tưởng sáng tạo, cũng rất cần đến sự hỗ trợ từ nhiều phía để có thể hiện thực hóa chúng. Sự hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật đã được nhắc đến rất nhiều, thu hút sự quan tâm của nhiều tổ chức, doanh nghiệp, nhà đầu tư và Chính phủ.

Một yếu tố khác cũng rất quan trọng là hỗ trợ người trẻ xây dựng mạng lưới liên kết, vì người trẻ thường thiếu kinh nghiệm và các mối quan hệ. Mạng lưới này bao gồm các cộng đồng khởi nghiệp, hợp tác liên kết với các chuyên gia đa lĩnh vực, các nhà đầu tư, các doanh nghiệp để tìm kiếm cơ hội hợp tác và giúp đỡ trong quá trình phát triển ý tưởng.

Để có thể tiếp cận thị trường quốc tế, người trẻ cần được trang bị kiến thức về thị trường ngoài nước thông qua các chương trình đào tạo, các hội thảo hợp tác quốc tế.

Đồng thời, họ cần được hỗ trợ trong việc tìm kiếm cơ hội. Các sự kiện và triển lãm thương mại quốc tế và chương trình hỗ trợ tiếp cận thị trường của Chính phủ và các tổ chức liên quan là cực kỳ có ý nghĩa với những nhà lãnh đạo trẻ.

Xin cảm ơn Tiến sĩ!