Quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ: Thực tế và bản chất (Kỳ II)

Thượng đỉnh không chính thức lần 2 giữa Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến diễn ra ngày 11/10 tại thành phố biển Mamallapuram, bang Tamil Nadu của Ấn Độ dường như tạo ra nhiều kỳ vọng. Song nếu xem xét kỹ bản chất cạnh tranh và những diễn biến mới gần đây trong quan hệ giữa hai cường quốc lớn nhất châu Á, cuộc gặp không chính thức lần này giữa lãnh đạo hai nước sẽ khó có thể mang lại những kết quả cụ thể.

Căng thẳng bề nổi

Thượng đỉnh lần thứ nhất tại Vũ Hán tháng 4/2018 được tổ chức sau vụ đối đầu tại Doklam giữa hai nước. Tại cuộc gặp này, ông Tập và ông Modi chỉ đạt hai thỏa thuận: phương hướng chiến lược cho quân đội hai bên duy trì yên tĩnh trên biên giới và phương thức 2+1 để Ấn Độ tham gia với tư cách bên thứ ba trong các dự án hạ tầng của Trung Quốc ở châu Á.

Cấp cao lần này không có sự kiện như Doklam, nhưng vẫn còn nhiều điều chẳng dễ chịu cho hai bên. Mới đây, Trung Quốc đã công khai ủng hộ Pakistan sau khi Ấn Độ hủy bỏ điều 370 Hiến pháp, chuyển quy chế tự trị của Jammu và Kashmir sang quy chế lãnh thổ trực thuộc Liên bang Ấn Độ; Bắc Kinh đã thay mặt Islamabad đưa vấn đề Kashmir ra Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Trung Quốc cũng thắt chặt quan hệ với Pakistan: Ngày 8/10, Chủ tịch Tập Cận Bình đã tiếp đón Thủ tướng Imran Khan ngay trước thềm chuyến thăm Ấn Độ và hai nước đã tiến hành tập trận không quân Shaheen-VIII với quy mô lớn nhất từ trước tới nay vào tháng 8 vừa qua.

Trong khi đó, ngày 11/9, Trung Quốc đã gây ra vụ đối đầu giữa lực lượng biên phòng Trung – Ấn tại phía Bắc hồ Pangong tại Ladakh. Về phần mình, Ấn Độ đã tổ chức tập trận Changthang Prahar, công bố hình ảnh xe tăng và vũ khí trên thực địa lên truyền hình, nhằm trả đũa việc Trung Quốc tập trận tại Aksai Chin. Sau đó, Thủ tướng Narendra Modi đã thăm Mỹ và thể hiện mối thân tình với Tổng thống Donald Trump. Trong tháng 10, Ấn Độ dự kiến sẽ tiến hành tập trận ba quân chủng lần đầu tiên với Mỹ kéo dài 3 tuần liền.

Mặc dù sau cuộc gặp Vũ Hán, Chính phủ của ông Modi đã ra lệnh các Bộ trưởng và công chức không tham gia các hoạt động của Đạt Lai Lạt Ma nhưng Đại diện của tổ chức Tây Tạng tại Ấn Độ đã được mời tham dự Lễ nhậm chức lần thứ hai của Thủ tướng Narendra Modi ngày 26/5/19. Hôm 22/9, quan chức cấp cao của đảng cầm quyền BJP Indresh Kumar đã công khai chỉ trích Trung Quốc can thiệp vào việc lựa chọn người kế nhiệm Đạt Lai Lạt Ma. Đây là lần đầu tiên kể từ cuộc gặp Vũ Hán, quan chức BJP chỉ trích Trung Quốc về vấn đề Tây Tạng.

Mâu thuẫn bề chìm

Song đây mới chỉ là phần nổi của những mâu thuẫn lớn và khó kiểm soát giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Hai nước vẫn còn tranh chấp nhiều khu vực lãnh thổ, với tổng diện tích lên tới 120.000 km2. Sau 21 vòng đàm phán biên giới song phương, hai bên mới dừng lại ở những nguyên tắc chung nhất và ngay cả thỏa thuận trao đổi bản đồ cũng chưa thực hiện được. Trong khi đó, Trung Quốc không những tỏ ra ngày càng quyết đoán hơn trong vấn đề biên giới, thể hiện rõ qua vụ Doklam tháng 6/2017, mà còn chối bỏ mọi giải pháp để kéo dài tình trạng tranh chấp treo lơ lửng trên đầu Ấn Độ, nhằm gây áp lực chiến lược và tạo lợi thế mặc cả trong quan hệ song phương.

Một thách thức chiến lược nữa với Ấn Độ là việc Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng tại sân sau của Ấn Độ là khu vực Nam Á và Ấn Độ Dương. New Delhi luôn luôn từ chối tham gia Sáng kiến Vành đai Con đường (BRI) vì lo ngại Bắc Kinh dùng BRI để bao vây và kiềm chế. Trung Quốc cũng không ngừng tận dụng quan hệ với Pakistan để chống Ấn Độ. New Delhi đặc biệt lo ngại việc Bắc Kinh triển khai Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan (CPEC) để xâm phạm lãnh thổ, tăng cường hạ tầng cơ sở quân sự ở Tây Tạng nhằm gây áp lực đối với Ấn Độ tại biên giới.

Với chính sách “Láng giềng trước tiên", Ấn Độ hiện có thể tạm an tâm với thay đổi nội bộ có lợi cho Ấn Độ tại Sri Lanka và Maldives. Song Nepal hầu như đã rơi vào tình trạng “bình thường mới” khi thoát khỏi sự phụ thuộc hoàn toàn vào Ấn Độ và xích lại gần Trung Quốc hơn. Ngay sau chuyến thăm Ấn Độ, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ tới Nepal chứng kiến lễ ký loạt thỏa thuận hợp tác giữa hai nước, trong đó có thỏa thuận cho phép Trung Quốc xây dựng đường nối Kathmandu với Kerung, Tây Tạng.

Bắc Kinh cũng ra sức chèn ép New Delhi trên trường quốc tế khi ngăn Ấn Độ tham gia Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và Nhóm cung cấp hạt nhân (NSG). Do vậy, Ấn Độ vẫn coi Trung Quốc là thách thức đối ngoại lớn nhất.

Ngược lại, Trung Quốc lo ngại Ấn Độ tăng cường quan hệ với Mỹ để chống Trung Quốc, sau khi Washington và New Delhi ký Thỏa thuận Trao đổi hậu cần (LEMOA), Hiệp ước An ninh và Tương thích Liên lạc (COMCASA) và có thể cả Thỏa thuận Hợp tác và Trao đổi cơ bản (BECA) nhằm phối hợp tác chiến giữa quân đội hai nước. Bắc Kinh dè chừng việc New Delhi mở rộng ngoại giao hải quân với các quốc gia Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và tham gia Tứ giác kim cương về hợp tác an ninh hàng hải với Washington, Canberra và Tokyo.

Trung Quốc cũng không hài lòng trước những tuyên bố gần đây của Ấn Độ về Biển Đông, phát biểu của Thủ tướng Modi trong chuyến thăm Mỹ, tập trận gần đây của Ấn Độ tại khu vực tranh chấp ở Ladakh và Arunachal Pradesh hay bình luận về Tây Tạng, Đài Loan.

Như vậy, quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ là mối quan hệ cạnh tranh và có quá nhiều vấn đề gai góc. Cả hai bên đều không muốn từ bỏ lập trường lâu nay đối với các lợi ích cốt lõi của mình. Bắc Kinh chưa cho thấy dấu hiệu muốn tạo bầu không khí thuận lợi cho Thượng đỉnh không chính thức lần thứ hai với New Delhi. Về phần mình, Thủ tướng Narendra Modi rất tôn trọng ý kiến trong nước nên có thể sẽ hành động phù hợp với khuynh hướng chống Trung Quốc mạnh trong nội bộ và dư luận.

Do vậy, cuộc gặp không chính thức lần 2 này khó đạt kết quả cụ thể, thậm chí có thể trở thành đối thoại giữa “những người điếc”, như nhận định của một số học giả Ấn Độ. Có chăng, đây chỉ là cơ hội cho song phương hiểu hơn về những vấn đề nhạy cảm của nhau, duy trì nhịp độ đối thoại trên "tinh thần Vũ Hán”.