Stratfor dự báo tác động của dịch Covid-19 đến nguồn cung lương thực toàn cầu

Dịch Covid-19 không chỉ khiến các thị trường tài chính, năng lượng thế giới chao đảo, mà giờ đây còn tác động tới thị trường lương thực toàn cầu do ngày càng có nhiều nước bắt đầu gom nguồn cung nhằm đảm bảo lương thực cho người dân.

Tình trạng các nước quyết định giảm xuất khẩu lương thực trong khi một số quốc gia nhập khẩu khác tăng cường dự trữ hàng hóa đã khiến giá cả các mặt hàng lương thực như gạo và bột mì tăng vọt.

Dù vậy, đại dịch Covid-19 cũng khó có thể gây ra tình trạng thiếu lương thực khẩn cấp trong thời gian trước mắt, bởi nhiều nước đã chủ động lên kế hoạch đảm bảo lương thực cũng như điều tiết giá cả thị trường.

Hơn nữa, các thị trường lương thực trên thế giới cũng đã có sự chuẩn bị tương đối khi cuộc khủng hoảng Covid-19 bùng phát nhờ vào các vụ mùa bội thu gần đây và sản lượng dự trữ từ trước.

Tuy nhiên, việc nguồn cung dồi dào không được phân bổ phù hợp tới những nơi có nhu cầu hoàn toàn có thể gây ra tình trạng thiếu lương thực cho một số khu vực trên thế giới.

Những nơi thiếu lương thực triền miên như Zimbabwe hay thiếu nguồn cung đa dạng như các nước Trung Á chính là những vùng có nguy cơ thiếu lương thực nhất trong thời buổi đại dịch Covid-19 hiện nay.

Theo đó, mức độ cũng như thời gian bị ảnh hưởng sẽ phụ thuộc vào việc các chuỗi cung toàn cầu bị gián đoạn trong bao lâu.

Cuộc cạnh tranh đảm bảo lương thực

Nhằm ứng phó với đại dịch Covid-19, các nước đều đã điều chỉnh chính sách xuất khẩu ở các mức độ khác nhau, khiến nguồn cung bị gián đoạn và giá cả cũng bấp bênh.

Trước mắt, việc này chưa gây ra tình trạng thiếu lương thực trầm trọng, song nếu đại dịch tiếp tục lây lan, các chính sách hạn chế xuất khẩu sẽ kéo dài và khi đó tình hình có thể khác.

Là một nước nhập khẩu lương thực lớn và hiện đã dự trữ rất nhiều, song Chính phủ Trung Quốc vẫn tăng cường thu mua gạo từ các nguồn sản xuất trong nước.

Động thái này sẽ hạn chế lượng xuất khẩu sang các nước khác trong khu vực, giúp bình ổn giá cả lương thực trong nước, đảm bảo không để tình trạng thiếu lương thực xảy ra.

Trong khi đó, Nga đã tạm ngừng xuất khẩu các mặt hàng ngũ cốc từ ngày 23/3, đồng thời chấp hành lệnh cấm xuất khẩu ngũ cốc của Hội đồng kinh tế Á-Âu từ ngày 10/4 đến ngày 30/6.

Lệnh ngừng xuất khẩu một lượng ngũ cốc lớn như vậy trong 3 tháng sẽ khiến thị trường toàn cầu thiếu hụt bột mì và ngũ cốc, và nếu tình trạng này kéo dài, Nga sẽ mất vị trí là một trong những nước xuất khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới và nguồn cung của những mặt hàng này trên thị trường toàn cầu sẽ bị gián đoạn.

Một số nước, bao gồm cả Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập, đều phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu từ Nga, vốn chiếm tới một nửa sản lượng ngũ cốc nhập khẩu hàng năm.

Ai Cập đã lập tức tìm cách đấu thầu để nhập khẩu bột mì thay thế ngày 1/4, sau khi Nga và các nước trong Hội đồng kinh tế Á-Âu quyết định ngừng xuất khẩu và yêu cầu các đơn vị tham gia đấu thầu phải đảm bảo được số lượng hàng bằng số lượng mà các nước xuất khẩu kia không xuất nữa.

Tuy nhiên, Cairo không thể tìm được nhà cung cấp đáp ứng yêu cầu như vậy và phải hủy bỏ kế hoạch đấu thầu chỉ vài giờ sau đó. Những nước phụ thuộc vào nhập khẩu lương thực như Ai Cập gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung thay thế do tất cả các nước nhập khẩu đều đang cạnh tranh dữ dội để có được nguồn cung khá hạn chế do các nước khác ngừng xuất khẩu.

Nguy cơ thiếu lương thực hiện hữu

Với những nước có tiềm lực tài chính hạn hẹp và luôn phải đối mặt với thách thức an ninh lương thực ngay cả khi không có khủng hoảng như Zimbabwe, Venezuela và Mauritania, tình hình có thể sẽ rất căng thẳng nếu đại dịch Covid-19 kéo dài.

Giá cả tăng và nguồn cung hạn chế sẽ nhanh chóng khiến các nước này thiếu lương thực trầm trọng trong thời gian tới.

Còn tại Trung Á, việc Kazakhstan cắt giảm đáng kể lượng lương thực xuất khẩu cộng thêm với lệnh cấm xuất khẩu lương thực trong 3 tháng của Hội đồng kinh tế Á-Âu kể từ ngày 22/3 cũng có thể gây mất cân bằng cung-cầu, dẫn tới tình trạng thiếu lương thực cục bộ. Dù không phải là một nước xuất khẩu lương thực tầm cỡ trên trường quốc tế, Kazakhstan cũng là nguồn cung thực phẩm khá lớn đối với các nước láng giềng ở Trung Á.

Sự phụ thuộc quá mức vào lương thực nhập khẩu sẽ khiến nhiều nước trong khu vực khó tìm được các nguồn cung thay thế, nhất là khi những nước này mới bắt đầu chịu ảnh hưởng trực tiếp của đại dịch Covid-19.

Thế nhưng, một số nước gần như phụ thuộc hoàn toàn vào lương thực nhập khẩu lại thành công trong việc tránh được tình trạng nguồn cung tạm thời bị gián đoạn.

Các nước Arab vùng Vịnh, vốn sản xuất được rất ít lương thực thực phẩm do điều kiện sa mạc đặc thù và chủ yếu nhập những mặt hàng này từ nước khác, giờ đây gần như không phải lo lắng về an ninh lương thực nhờ sự giàu có sẵn có và tầm nhìn xa trông rộng.

Nhập khẩu tới 80%-90% lương thực thực phẩm từ nước ngoài, Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) được cho là rất dễ bị ảnh hưởng nếu chuỗi cung ứng quốc tế bị gián đoạn. Tuy nhiên, Abu Dhabi đã giảm thiểu rủi ro bằng việc đa dạng hóa các nhà cung cấp và có kế hoạch dự trữ chiến lược để cả nước đủ lương thực thực phẩm trong 6 tháng.

Bên cạnh đó, nước này còn đầu tư trực tiếp vào phát triển nông nghiệp ở các nước khác, qua đó giành được quyền ưu tiên trong việc tiếp cận/thu mua sản phẩm sau khi thu hoạch.

Các nước vùng Vịnh khác cũng đã áp dụng chiến lược tương tự nên hoàn toàn không phải lo lắng kể cả khi thị trường lương thực thế giới bị chao đảo với các nguồn cung bị gián đoạn.

Thách thức về chuỗi cung ứng

Do việc vận chuyển hàng hóa đang bị hạn chế, các nguồn lương thực trên toàn cầu hiện nay không thể được phân phối. Các tàu hàng thương mại đều bị chậm hoặc hoãn chuyến dài ngày do phải tuân thủ rất nhiều quy trình theo yêu cầu của các nước nhằm hạn chế sự lây lan của dịch Covid-19.

Điều đó có nghĩa là trong nhiều trường hợp, tàu sẽ phải chuyển hướng tới các cảng khác, quy trình làm thủ tục cập bến hay thanh toán bị kéo dài, thậm chí còn phải tuân thủ các quy trình khử trùng.

Những yếu tố gây chậm trễ này đã làm cho một lượng tàu lớn không thể vận hành bình thường, dẫn tới tình trạng ùn tắc giao thông đường biển và các tàu hàng lương thực khó cập bến đích đến như dự định.

Cuộc khủng hoảng mang tên Covid-19 cũng gây ra tình trạng các container đông lạnh, vốn là thứ thiết yếu để trữ thực phẩm dễ hỏng, hiện đang bị ùn tắc ở Trung Quốc.

Các công ty vận tải biển sẽ phải lên kế hoạch điều chỉnh phù hợp với tình hình sau khi tình trạng chậm chuyến được giải quyết. Tuy nhiên trong hiện tại, các biện pháp chống lây lan dịch bệnh sẽ tiếp tục cản trở việc vận chuyển hàng hóa qua đường biển trên toàn cầu.

Việc hạn chế thương mại giữa các nước là biện pháp cần thiết do cuộc khủng hoảng Covid-19 vẫn tiếp diễn, dẫn đến nguy cơ thiếu lương thực cục bộ tại một số nước ngày càng gia tăng.

Nếu kịch bản tồi tệ nhất xảy ra, đó là nguồn cung bị gián đoạn tới tận mùa thu hoạch của các nước xuất khẩu lương thực lớn, sự mất cân bằng cung-cầu và khả năng vận chuyển sẽ khiến những nước phụ thuộc nhập khẩu rơi vào tình trạng thiếu lương thực trầm trọng.

Tuy nhiên, dù thế nào thì tình trạng gián đoạn nguồn cung cũng chỉ xảy ra trong vài tháng dịch bệnh và không để lại nhiều tác động xấu tới thị trường.