Cuối tuần trước, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe gặp nhau bên lề Diễn đàn Kinh tế Phương Đông lần thứ 2 tại thành phố cảng Vladivostok (Nga) để thảo luận hợp tác kinh tế và quan hệ song phương. Cuộc gặp thu hút sự chú ý của dư luận vì cho thấy dấu hiệu ấm lên trong quan hệ Nga – Nhật, đặc biệt là quyết tâm giải quyết tranh chấp lãnh thổ tồn tại lâu nay giữa hai bên.
Tại cuộc gặp, Thủ tướng Abe kêu gọi Tổng thống Putin phối hợp giải quyết dứt điểm tranh chấp lãnh thổ kéo dài hơn 7 thập niên qua tại quần đảo Nam Kuril/Vùng lãnh thổ phương Bắc. Đáp lời, Tổng thống Putin đã nhấn mạnh Nga sẵn sàng có những động thái dứt khoát để giải quyết tranh chấp lãnh thổ với Nhật Bản.
| Tổng thống Nga Vladimir Putin gặp Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe bên lề Diễn đàn Kinh tế phương Đông tại Vladivostok, ngày 3/9. (Nguồn: AFP). |
Trong quan hệ Nga - Nhật, tranh chấp chủ quyền quần đảo Nam Kuril/Vùng lãnh thổ phương Bắc là một trong những trở ngại lớn nhất. Hiện nay, quần đảo này do Nga kiểm soát thực tế nhưng phía Nhật Bản vẫn tuyên bố chủ quyền và coi đây là một phần lãnh thổ của Nhật Bản.
Moscow bày tỏ mong muốn cùng Tokyo tìm kiếm giải pháp hoà bình cho những tranh chấp lãnh thổ hiện tại mà hai bên chấp nhận được, cụ thể hóa những tuyên bố giữa lãnh đạo cấp cao hai nước tại cuộc gặp ở khu nghỉ dưỡng Sochi (Nga) hồi tháng Năm năm nay. Ông Putin cũng đề cập tới Tuyên bố song phương năm 1956, theo đó Liên Xô, nay là Nga, sẽ “chuyển giao” đảo Shikotan và nhóm đảo Habomai cho Nhật Bản ngay sau khi hai nước ký hiệp ước hoà bình. Ông Putin cam kết sẽ tôn trọng thỏa thuận này, tuy nhiên, khẳng định Nga có thể xem xét các điều kiện cho sự chuyển giao này.
Đâu là những lý do khiến hai nước có những động thái quyết tâm giải quyết tranh chấp lãnh thổ như trên? Về phía Nhật Bản, cải thiện quan hệ với Nga trong giai đoạn hiện nay là phù hợp với những nỗ lực của Tokyo nhằm tăng cường vai trò quốc tế, hỗ trợ phát triển kinh tế thông qua khả năng tiếp cận nguồn tài nguyên phong phú của Nga. Để cải thiện quan hệ hai nước, không gì hơn là giải quyết sớm tranh chấp lãnh thổ và sớm ký Hiệp ước hoà bình giữa hai bên, điều vốn bị trì hoãn suốt từ sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai đến nay.
Trong khi đó, Nga cũng có những lợi ích to lớn trong việc bình thường hoá hoàn toàn với Nhật Bản - cường quốc kinh tế có khả năng giúp đỡ về vốn, công nghệ cao đối với Nga. Điều này càng ý nghĩa hơn trong bối cảnh Mỹ và phương Tây kéo dài lệnh trừng phạt đối với Moscow sau sự kiện sáp nhập Crimea. Cải thiện quan hệ với Nhật cũng phù hợp với lợi ích chính trị của nước Nga, với mục tiêu tạo dựng một trật tự thế giới “đa cực” trong đó Moscow là một cực quan trọng.
Từ nay đến cuối năm, hai ông Putin-Abe sẽ còn có nhiều dịp gặp gỡ, trao đổi trực tiếp nhằm mang lại sự nồng ấm hơn nữa trong quan hệ Nga-Nhật. Cụ thể, Tổng thống Nga và Thủ tướng Nhật Bản sẽ tiếp tục gặp nhau bên lề Hội nghị Thượng đỉnh APEC tại Peru vào tháng 11 tới. Đặc biệt, ông Putin dự kiến sẽ có chuyến thăm chính thức tới Nhật Bản vào tháng 12 năm nay.
Tuy nhiên, điều khó khăn nhất hiện nay đối với Nhật Bản là mối quan hệ Nga – Trung Quốc ngày càng khăng khít, với sự ủng hộ lẫn nhau giữa hai nước trên nhiều vấn đề, đặc biệt liên quan đến tranh chấp lãnh thổ. Giới chuyên gia cho rằng, Nhật Bản cần phải tính toán động thái của Nga nếu không muốn là bên thua thiệt trong mối quan hệ Nga – Nhật – Trung. Trong khi đó, Nga dường như đang ở thế chủ động và có nhiều sự lựa chọn hơn trong mối quan hệ tay ba này.