Việc 59,43% cử tri Italy bỏ phiếu phản đối cải cách hiến pháp trong khi chỉ có 40,57% ủng hộ trong cuộc trưng cầu dân ý ngày 4/12 là một đòn giáng mạnh vào Thủ tướng Matteo Renzi và khiến ông quyết định từ chức. Thủ tướng Renzi cho biết sẽ sớm đệ đơn từ chức lên Tổng thống Sergio Mattarella, song ông Mattarella sẽ chỉ chấp thuận đơn từ chức của ông Renzi chừng nào Tổng thống coi việc ông Renzi tiếp tục làm thủ tướng sẽ tạo nguy cơ gây nên tình trạng bất ổn chính trị.
Không xảy ra một cuộc khủng hoảng chính trị toàn diện
Cũng có khả năng một lãnh đạo khác thuộc đảng Dân chủ (PD) trung tả sẽ được giao nhiệm vụ thay thế ông Renzi. Tuy nhiên, Tổng thống Mattarella cũng có thể tìm cách thành lập một chính phủ chuyển tiếp dưới hình thức đại liên minh, với quyền lực chỉ hạn chế trong phạm vi lĩnh vực ngân sách và cải cách luật bầu cử.
| Thủ tướng Italy Matteo Renzi quyết định từ chức sau cuộc trưng cầu dân ý 5/12. (Nguồn: EPA) |
Tổng thống Mattarella sẽ không kêu gọi tổ chức bầu cử sớm chừng nào tiến trình cải cách luật bầu cử ở Italy vẫn chưa được hoàn tất và kế hoạch ngân sách hiện nay của Italy vẫn chưa được quốc hội thông qua. Ưu tiên hàng đầu của Tổng thống Mattarella trong thời gian tới sẽ là thành lập một chính phủ mới, có thể tồn tại cho đến đầu năm 2018 khi cuộc tổng tuyển cử kế tiếp diễn ra. Và, việc một chính phủ chuyển tiếp tồn tại được bao lâu sẽ phụ thuộc vào các nhà lãnh đạo của những đảng phái chính trị ở Italy.
Kết quả cuộc trưng cầu dân ý cũng như quyết định từ chức của Thủ tướng Renzi đang mở ra cơ hội mới cho chủ nghĩa dân túy ở Italy, trong đó có Phong trào 5 sao (M5S), vốn đang muốn kêu gọi tổ chức trưng cầu ý dân về việc liệu Italy có nên rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) hay không. Sau sự kiện Anh quyết định rời khỏi EU (Brexit) và tỷ phú Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ, phe dân túy ở Italy giờ đây lại đang được tiếp thêm động lực. Trong trường hợp Italy phải tổ chức bầu cử trước thời hạn, khả năng phe dân túy lên nắm quyền là không thể loại trừ. Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy tỷ lệ ủng hộ đối với M5S đang ở vị trí thứ hai, chỉ sau đảng PD của Thủ tướng Renzi.
Mặc dù vậy, các nhà phân tích cho rằng, một cuộc khủng hoảng chính trị toàn diện là điều không thể xảy ra ở Italy. Tổng thống Mattarella có thể sẽ đề nghị ông Renzi tiếp tục làm Thủ tướng cho đến khi dự luật ngân sách được Quốc hội thông qua vào cuối tháng này. Việc Tổng thống muốn ông Renzi ở lại cũng có thể là nhằm thúc đẩy tiến trình cải cách luật bầu cử vốn đang bị trì trệ trong nhiều tháng qua.
Tác động đến triển vọng kinh tế dài hạn
Trong lĩnh vực kinh tế, việc đa số cử tri Italy phản đối kế hoạch cải cách hiến pháp đã tác động tức thời đến các thị trường tài chính. Trong phiên giao dịch ngày 5/12, tỷ giá đồng Euro đã giảm tới 1,4% so với đồng USD, xuống còn 1 Euro đổi 1,0505 USD - mức thấp nhất kể từ tháng 3/2015 và chỉ số trên các thị trường chứng khoán lớn như ở Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc... cũng có những lúc giảm điểm đáng kể.
Kết quả cuộc trưng cầu dân ý cũng là một đòn mạnh vào lòng tin của các nhà đầu tư và ảnh hưởng đến triển vọng kinh tế của Italy. Do Italy là nền kinh tế lớn thứ ba ở Khu vực đồng Euro, nên điều này sẽ tác động đến triển vọng tổng thể của cả châu Âu. Một triển vọng kinh tế ảm đạm, cộng với tình trạng bất ổn chính trị gia tăng, sẽ khiến lãi suất trái phiếu của Italy được nâng lên. Các ngân hàng Italy cũng như gánh nặng nợ công đang gia tăng của nước này sẽ trở thành mối quan ngại chủ yếu của các nhà đầu tư.
| Nền kinh tế Italy đang gặp nhiều khó khăn. (Nguồn: Financial Times) |
Mặc dù vậy, cú sốc về lòng tin trong ngắn hạn không thể gây nên một cuộc khủng hoảng nợ. Hệ thống ngân hàng Italy đang gánh một khoản nợ xấu khổng lồ lên đến 360 tỷ Euro và đang rất cần tái cấp vốn, nhưng chương trình mua trái phiếu của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) sẽ là "lá chắn" mạnh mẽ có thể ngăn chặn tình trạng bán tháo các khoản nợ của Italy. Kể từ khi chương trình Nới lỏng định lượng (QE) của ECB được triển khai, thị trường trái phiếu của Italy đã trở nên ít nhạy cảm hơn trước những sức ép về chính trị và kinh tế. Ngoài ra, trong trường hợp sức ép nợ công lại tăng lên, ECB có thể sẽ kích hoạt lại chương trình "Giao dịch tiền tệ công khai", gọi tắt là OMT, để kìm lãi suất trái phiếu Italy ở mức thấp và đảm bảo duy trì sự tiếp cận với thị trường Italy. Các mắt xích yếu nhất trong ngành ngân hàng của Italy đã phần nào trở nên ổn định, và các ngân hàng của nước này trong những tháng gần đây đã có nhiều cải thiện trong việc gia tăng vốn. Bên cạnh đó, những cuộc trắc nghiệm nhằm đánh giá sự ổn định của các ngân hàng cũng đã tăng cường sự minh bạch cho hệ thống ngân hàng của Italy.
Một điểm cần lưu ý khác là chương trình mua trái phiếu của ECB cũng sẽ trở thành "lá chắn" cho các thị trường trái phiếu ở Khu vực đồng Euro và giúp ngăn chặn hiệu ứng lây lan từ Italy. Dự kiến, chính sách của ECB sẽ vẫn được nới lỏng và kéo dài trong bối cảnh cuộc trưng cầu dân ý vừa qua ở Italy, nhưng các cải cách kinh tế này của Italy sẽ bị dẫm chân tại chỗ, ít nhất cho đến năm 2018. Bởi vậy, một số chuyên gia cho rằng kết quả của cuộc trưng cầu dân ý vừa qua sẽ tác động đến triển vọng kinh tế dài hạn của Italy hơn là ngắn hạn.
Tóm lại, cuộc trưng cầu dân ý vừa qua tại Italy có tác động lớn nhưng không đủ để tạo ra khủng hoảng kinh tế ở Italy cũng như Khu vực đồng Euro trong thời gian tới.