Trong một sự kiện thiếu vắng cả Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin, nhà lãnh đạo Trung Quốc đã không thể hiện được vai trò và tầm ảnh hưởng của một cường quốc châu Á. APEC năm 2018 đã không thể ra được tuyên bố chung, với bất đồng về tầm nhìn giữa các nước, đặc biệt là Washington và Bắc Kinh.
Do đó, chuyến công du Manila đầu tiên sau 13 năm của một lãnh đạo Trung Quốc và gặp gỡ Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte là cơ hội không thể tốt hơn để Chủ tịch Tập Cận Bình tái khẳng định ảnh hưởng của Bắc Kinh tại Đông Nam Á.
Ngay khi vừa đáp xuống sân bay quốc tế Ninoy Aquino, nhà lãnh đạo Trung Quốc đã dành nhiều lời khen có cánh cho phía Philippines, ca ngợi quan hệ song phương đang diễn biến tốt đẹp như “cầu vồng sau mưa” dưới thời Tổng thống Duterte và mong muốn rằng cầu vồng ấy sẽ tiếp tục mở rộng sau chuyến thăm.
| Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte trong chuyến thăm Manila ngày 20/11. (Nguồn: Reuters) |
Khi mưa tạnh bão tan
Dù không đề cập trong bài phát biểu, song chẳng mấy khó khăn để nhận ra cơn mưa mà Chủ tịch Tập Cận Bình nhắc tới chính là quan hệ Manila – Bắc Kinh dưới thời cựu Tổng thống Benigno Aquino III. Nhưng dưới thời Tổng thống Duterte, quan hệ hai nước đã hồi sinh mạnh mẽ, hợp tác kinh tế được mở rộng, căng thẳng chính trị trước đó dần xóa nhòa.
Sau khi nắm quyền, ông Duterte đã sớm công du Bắc Kinh và ký kết hàng loạt dự án đầu tư trị giá 24 tỷ USD. Kể từ đó, thương mại song phương đã liên tục tăng trưởng, đạt 50 tỷ USD năm 2017. Trung Quốc chiếm tới 15,3% thị trường xuất khẩu và là đối tác lớn nhất của Philippines. Theo Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, trong vòng hai năm, nước này đã thu mua hơn 900 tấn chuối, dứa và xoài các loại, mang về cho ngành nông nghiệp Philippines ít nhất 1,5 tỷ USD.
Hai tuần trước chuyến thăm của ông Tập, Tập đoàn viễn thông Trung Quốc China Telecom thông báo sẽ thiết lập chi nhánh tại Manila. Ngân hàng Trung ương Trung Quốc cũng tuyên bố đã liên kết với 13 ngân hàng Philippines để xây dựng một cộng đồng sử dụng tiền Nhân dân tệ giữa hai nước, đưa đồng nội tệ của Trung Quốc vào danh sách dự trữ ngân sách của Philippines.
Chuyến thăm của nhà lãnh đạo Trung Quốc đã tiếp tục mở rộng những hợp tác kinh tế này. Ông Duterte và ông Tập cũng đã nhất trí năng tầm quan hệ lên hợp tác chiến lược toàn diện. Ngày 20/11, hai bên đã chứng kiến việc ký kết 29 văn kiện từ hợp tác trong giáo dục, văn hóa và phát triển khu công nghiệp cho đến hợp tác phát triển cơ sở hạ tầng, hợp tác nông nghiệp và lập các quy trình vệ sinh cho việc vận chuyển các sản phẩm dừa.
Bên lề hội đàm với ông Duterte, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng gặp gỡ lãnh đạo Thượng viện và Hạ viện Philippines. Bắc Kinh đang tìm kiếm sự ủng hộ cho chiến lược Vành đai, con đường và Manila là một mắt xích quan trọng.
Bữa ăn không miễn phí
Tuy nhiên, để đạt được lợi ích thông qua hợp tác kinh tế, Philippines sẽ phải đánh đổi không ít thứ. Giáo sư Jay Batongbacal tại Trường Luật thuộc Đại học Philippines cho rằng chính sách đối ngoại của ông Duterte kể từ năm 2016 chưa mang lại nhiều hiệu quả rõ rệt.
Theo New York Times, chỉ có 4/38 dự án mà Trung Quốc cam kết năm 2016 đã được triển khai. Thêm vào đó, việc tham gia vào các dự án Vành đai, Con đường, vay nợ với lãi suất 2 – 3% từ Trung Quốc, cao gấp 12 lần so với khoản vay tương tự từ Nhật Bản, có thể khiến Manila rơi vào bẫy nợ. Ngoài ra, tại Philippines, các nhà thầu Trung Quốc tập trung xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng hơn là hợp tác cùng các công ty địa phương và cải thiện đời sống người dân sở tại. Do đó, việc Bắc Kinh đầu tư vào đây sẽ không mang lại nhiều lợi ích như Manila kỳ vọng.
Đáng ngại hơn, phụ thuộc về kinh tế có thể mang đến hệ lụy về chính trị. Kể từ khi nắm quyền và mở rộng hợp tác kinh tế với Trung Quốc, ông Duterte đã mềm mỏng hơn so với người tiền nhiệm trong nhiều vấn đề có thể gây tranh cãi giữa hai nước, dù chúng ảnh hưởng trực tiếp tới chủ quyền quốc gia của Philippines. Một trong số đó là ông Duterte và ông Tập Cận Bình tiến tới ký kết khai thác dầu khí chung tại vùng Biển Tây Philippines.
Do đó, ngay cả khi tiếp tục dành sự ủng hộ lớn cho Tổng thống Duterte, công chúng Philippines vẫn thận trọng về chính sách đối ngoại của ông với Trung Quốc. Cuộc khảo sát hồi tháng Chín cho thấy họ vẫn “rất tin tưởng” vào Washington, song với Bắc Kinh thì không. Điều này có thể ảnh hưởng tới uy tín của nhà lãnh đạo Philippines, khi mà chính sách đối ngoại của ông chưa có dấu hiệu đổi hướng thời gian tới.
Trước tình hình đó, ngày 20/11, Người Phát ngôn của Tổng thống Philippines Salvador Panelo đã trấn an dư luận khi khẳng định ông Duterte là nhà ngoại giao thận trọng và không chùn bước trước Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Tuy nhiên, hiện thực hóa cam kết này là không dễ dàng và nhà lãnh đạo Philippines cần chứng tỏ khả năng, cân bằng giữa hợp tác kinh tế và duy trì tự chủ về chính trị.