| Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Bali, Indonesia ngày 15-16/11/2022. (Nguồn: CNN) |
Bức tranh xám màu…
Có thể gọi tên năm 2022 là năm của xung đột. Xung đột Nga-Ukraine bùng phát đã đặt quan hệ Nga-phương Tây ở thế đối đầu trực diện, đe dọa phá vỡ cấu trúc an ninh châu Âu và mang đến nhiều thay đổi chưa từng có tới cục diện chính trị - an ninh thế giới sau Chiến tranh Lạnh.
Đó là chưa kể tới sự nổi lên của hàng loạt điểm nóng khác như biên giới Kyrgyzstan-Tajikistan, Armenia-Azerbaijan. Diễn biến tại Eo biển Đài Loan sau chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi, cùng tình hình ngày một căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên không ít người lo ngại. Biển Đông, Biển Hoa Đông, an ninh Afghanistan, biên giới Ấn-Trung, căng thẳng trên Địa Trung Hải, khu Bờ Tây/dải Gaza còn tiềm ẩn nguy cơ căng thẳng, bùng phát thành đụng độ.
Năm 2022 cũng chứng kiến sự đối đầu, đặc biệt là giữa các nước lớn, ngày càng cam go hơn bao giờ hết. Cạnh tranh Mỹ-Trung trở nên gay gắt, toàn diện hơn, với sự mở rộng sang lĩnh vực công nghệ, chất bán dẫn, trên mạng và trong không gian. Đạo luật CHIPS và Khoa học, cùng Đạo luật giảm lạm phát cho thấy nỗ lực của Mỹ nhằm làm chủ, cải thiện năng lực sản xuất trong lĩnh vực chip bán dẫn và xe ôtô điện, cũng như kiểm soát việc xuất khẩu chip bán dẫn sang Trung Quốc. Chiến lược an ninh quốc gia, Chiến lược quốc phòng quốc gia Mỹ đều coi Trung Quốc là đối thủ số một và thách thức dài hạn. Ngân sách quốc phòng tăng 45 tỷ USD so với năm ngoái sẽ giúp Washington “mạnh tay” hơn trong tăng cường tiềm lực quốc phòng trước thách thức đến từ năng lực quân sự của Trung Quốc.
Đáp lại, Trung Quốc sẵn sàng bày tỏ thái độ gay gắt với Mỹ về vấn đề Đài Loan, nguyên tắc cốt lõi và nền tảng trong quan hệ hai nước. Trước các lệnh hạn chế thương mại đến từ Washington, Bắc Kinh đang đẩy mạnh phát triển và hướng tới tự chủ trong ngành công nghiệp bán dẫn, ngay cả khi phải đối mặt với nhiều khó khăn. Đồng thời, Trung Quốc đẩy mạnh triển khai các sáng kiến đa phương, cơ chế hợp tác thương mại do nước này làm trung tâm.
Trong khi đó, sự bùng phát xung đột tại Ukraine đã khiến mối quan hệ giữa Washington và Moscow xấu đi nhanh chóng, chạm đáy trong nhiều thập kỷ trở lại đây. Bên cạnh hàng chục tỷ USD viện trợ về tài chính và quân sự dành cho Kiev, Washington và phương Tây đã áp đặt nhiều đợt trừng phạt toàn diện, chưa từng có về chính trị, kinh tế và ngoại giao khiến xứ bạch dương gặp nhiều khó khăn. Nga đáp trả bằng nhiều biện pháp tương tự, đồng thời nỗ lực tìm kiếm thị trường mới, củng cố và tăng cường quan hệ với các đối tác như Thổ Nhĩ Kỳ và Iran.
Sự bùng phát của xung đột, nổi lên của nhiều điểm nóng, cùng đại dịch Covid-19 bùng phát trở lại tại một số nước, bao gồm Trung Quốc, đã tác động nghiêm trọng tới tốc độ phục hồi của kinh tế thế giới. Chuỗi cung ứng đứt gãy, nhu cầu tiêu thụ chậm, thiếu hụt nguyên vật liệu then chốt cùng quá trình vận chuyển kéo dài khiến không ít nhà sản xuất, doanh nghiệp lớn “lao đao”. Giá nhiên liệu, lương thực toàn cầu tăng cao do các đợt trừng phạt giữa Nga và phương Tây, cùng với chủ nghĩa bảo hộ thương mại đã khiến hàng chục triệu người, đặc biệt là tại các nước đang phát triển, gặp khó khăn trong việc đảm bảo nhu cầu sinh hoạt hàng ngày.
Cuối cùng, năm 2022 là năm của sự mất mát. Xung đột Nga-Ukraine đã khiến hàng trăm nghìn người thương vong. Hàng loạt hiện tượng khí hậu dị thường khắp thế giới từ lũ lụt ở Pakistan, mùa hè nóng nhất 500 năm qua tại châu Âu tới bão lớn tại Mỹ, Cuba, Philippines và Việt Nam đã tàn phá cơ sở hạ tầng, khiến nhiều người mất nhà cửa. Chủ nghĩa khủng bố, Hồi giáo cực đoan đứng sau các vụ đánh bom từ châu Phi tới Nam Á tiếp tục là nguy cơ lớn với không ít nước.
Năm 2022 cũng chứng kiến sự qua đời của một số nguyên thủ, lãnh đạo và nhân vật nổi tiếng hàng đầu thế giới. Tháng 7/2022, cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo bị ám sát. Cựu Nữ hoàng Anh Elizabeth II tạ thế sau hơn 70 năm trị vì. Sự ra đi của “vua bóng đá” Pele, người có đóng góp quan trọng đưa bóng đá trở thành “môn thể thao vua”, cũng để lại nhiều tiếc nuối cho người hâm mộ môn thể thao túc cầu chỉ ít lâu sau khi World Cup 2022 khép lại.
Xét trên những bình diện đó, có lẽ không sai khi cho rằng bức tranh về tình hình thế giới có phần ảm đạm, xám màu hơn bao giờ hết.
Gam màu tươi sáng
Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn gam màu sáng trong bức tranh âm u ấy.
Trước xung đột Nga-Ukraine, cả thế giới đều nhận thức rõ tầm quan trọng của hòa bình hơn bao giờ hết. Nỗ lực thúc đẩy Moscow và Kiev đàm phán ngừng bắn của Liên hợp quốc và một số nước là đáng ghi nhận, dù chưa thành công. Sáng kiến Biển Đen về ngũ cốc cho thấy bất chấp đối đầu trên thực địa, Nga và Ukraine đều nhận thức tầm quan trọng, vị trí của mình trong chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu, đồng thời sẵn sàng nỗ lực giải quyết tình trạng mất an ninh lương thực.
Quan hệ Mỹ-Trung cũng cho thấy tín hiệu tích cực. Tháng 11, bên lề Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20), ông Joe Biden đã có cuộc gặp đầu tiên trên cương vị Tổng thống Mỹ với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Cả hai khẳng định sẽ không “đối đầu và xung đột”, dù vẫn cạnh tranh “có trách nhiệm”. Mỹ và Trung Quốc cũng tiếp tục duy trì liên lạc, hợp tác về nợ công, y tế công cộng, an ninh lương thực và biến đổi khí hậu. Việc Trung Quốc bổ nhiệm cựu Đại sứ Mỹ Tần Cương làm Ngoại trưởng, cùng tuyên bố sẽ ưu tiên quản lý quan hệ hai nước, đã một lần nữa nhấn mạnh tín hiệu này.
Với Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ XX củng cố vị thế của Chủ tịch Tập Cận Bình, còn đảng Dân chủ kiểm soát Thượng viện Mỹ, xu hướng này có thể sẽ duy trì ít nhất trong hai năm nhiệm kỳ còn lại của Tổng thống Joe Biden.
Ngoài ra, việc nước Anh trải qua ba đời Thủ tướng và hai đời quân chủ trong hai tháng, cùng sự xuất hiện của những gương mặt lãnh đạo mới tại Hàn Quốc, Australia và Malaysia cũng mang đến “làn gió mới” dù còn khó đoán định. Ngược lại, ngày trở lại của ông Benjamin Netanyahu ở cương vị Thủ tướng Israel và ông Lula Da Silva với vị trí Tổng thống Brazil không chỉ cho thấy kinh nghiệm chính trị dày dạn, mà còn ít nhiều phản ánh mong muốn tìm kiếm sự ổn định của cử tri hai nước này giữa biến động nhanh chóng, khó lường của khu vực và thế giới.
Kinh tế thế giới cũng cho thấy điểm tích cực: trước hệ quả từ đại dịch Covid-19 cùng tác động của xung đột Nga-Ukraine, đặc biệt là tới an ninh lương thực và năng lượng, nhiều nước nhanh chóng đưa ra điều chỉnh về chính sách kinh tế, nỗ lực thích ứng và đã đạt kết quả ban đầu trong kiềm chế lạm phát. Việc Trung Quốc dần nới lỏng chiến lược “Zero Covid” cùng chuyển biến mới trong quan hệ giữa Bắc Kinh và Washington vào cuối năm cũng là tín hiệu đáng để mong đợi.
Cuối cùng, bất chấp dịch bệnh và bầu không khí căng thẳng do xung đột Nga-Ukraine, năm 2022 vẫn chứng kiến nhiều sự kiện đa phương quan trọng với một số kết quả đáng chú ý. Thỏa thuận tại Hội nghị của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP27) hay Hội nghị của Liên hợp quốc về đa dạng sinh học (COP15) một lần nữa khẳng định cam kết của các nước trước mục tiêu chung của nhân loại.
Trong khi đó, thông qua việc ba nước thành viên làm chủ nhà cho ba Hội nghị cấp cao ở cấp khu vực và quốc tế, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ngày càng chứng tỏ vai trò trung tâm tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương động lực tăng trưởng của thế giới thời gian tới, trước hàng loạt thách thức cấp bách.
Chừng đó điểm sáng là không quá nhiều, nhưng chắc chắn đủ để chúng ta có thể lạc quan về một năm 2023 bình yên hơn, tốt đẹp hơn đang chờ đợi ở phía trước.