Tìm kiếm hòa bình ở châu Á và Biển Đông

Giáo sư Rajaram Panda, thuộc Hội đồng Quan hệ Văn hóa Ấn Độ (ICCR), đang thỉnh giảng tại Đại học Reitaku, Nhật Bản đã có bài viết về vấn đề này đăng trên The Pioneer.

Từ ngày 6-8/9, Lào đăng cai Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 28-29 và các Hội nghị cấp cao liên quan, trong đó có các Hội nghị cấp cao ASEAN – Trung Quốc lần thứ 19, ASEAN – Nhật Bản lần thứ 19, ASEAN – Hàn Quốc lần thứ 18, ASEAN – Ấn Độ lần thứ 14,  ASEAN – Mỹ lần thứ 4, ASEAN – Australia lần thứ nhất, Đông Á lần thứ 11… 

Trung tâm Hội nghị Quốc gia ở Thủ đô Vientiane sẽ là tâm điểm của giới học giả, nhà phân tích, chuyên gia an ninh và truyền thông thế giới.

Sở dĩ như vậy bởi một loạt diễn biến gần đây trong khu vực - chẳng hạn như sự bác bỏ của Trung Quốc đối với phán quyết của Tòa Trọng tài ngày 12/7 về vụ kiện Biển Đông; thông báo của Hàn Quốc và Mỹ về việc triển khai hệ thống phòng thủ khu vực tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) ở Hàn Quốc trong khi vấp phải sự phản đối của Trung Quốc và Nga. Ngoài ra, một loạt vụ phóng tên lửa của CHDCND Triều Tiên, động thái gia tăng hoạt động quân sự của Nhật Bản để đối phó với mối đe dọa từ Trung Quốc và CHDCND Triều Tiên... cũng là những vấn đề đáng lo ngại được nhìn nhận như mối đe dọa hòa bình và ổn định ở châu Á.

Biển Đông và sự đoàn kết của ASEAN

Trong bối cảnh căng thẳng leo thang ở Biển Đông, đặc biệt là sau phán quyết của Tòa Trọng tài, Hội nghị cấp cao ASEAN và các Hội nghị cấp cao liên quan được kỳ vọng sẽ đóng góp to lớn vào sự hòa bình và ổn định của khu vực.

Tuy nhiên, dù Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN tại Vientiane vào tháng 7/2016 trong tuyên bố chung không nhắc đến phán quyết của Tòa Trọng tài, cũng như trước đó Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN trong năm Campuchia làm Chủ tịch (2012) không ra được Tuyên bố chung, vấn đề về sự đoàn kết của ASEAN như một cấu trúc an ninh khu vực quan trọng, một trong những “diễn viên” chủ chốt trên “sân khấu” quốc tế vẫn chưa cần phải đặt ra.

Sự đề cập của giới truyền thông về sự rạn nứt trong khối ASEAN cũng không làm các quốc gia thành viên “chạnh lòng”. Điều này xuất phát từ thực tế là các quốc gia thành viên đang chân thành cam kết với tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN. Các nước này đều dành tâm huyết như nhau cho việc thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN đến năm 2025 và con đường phía trước.

Sự đoàn kết và trách nhiệm của ASEAN đã mang đến cho các nước thành viên cơ hội để phát triển các lĩnh vực kinh tế-xã hội và thu hút các cường quốc cũng như quốc gia khác tham gia với ASEAN với tư cách là đối tác đối thoại.

Mặc dù sự đồng thuận trong ASEAN về vấn đề Biển Đông đã có nguy cơ sứt mẻ hơn, sự đoàn kết ASEAN vẫn có thể được hàn gắn sau phán quyết của Tòa Trọng tài như một số người đã hy vọng.

Mặc dù không trực tiếp liên quan ở Biển Đông, trong bài diễn văn trước cả nước nhân ngày Quốc khánh hôm 21/8, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long đã cho biết, "Singapore phải ủng hộ và nỗ lực cho một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Nếu luật lệ không được coi trọng, các quốc gia nhỏ như Singapore không có cơ hội sống sót". Ông cũng nhấn mạnh việc cần thiết đối với ASEAN khi có tiếng nói độc lập trên trường quốc tế.

Giống như ánh sáng ở cuối đường hầm, nhà lãnh đạo của nước Chủ tịch ASEAN năm nay đảm bảo rằng có một thỏa thuận ngầm trong việc giải quyết tranh chấp Biển Đông. Cùng với đó là tuyên bố chung gần đây giữa các nước ASEAN và Trung Quốc tái khẳng định việc thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các Bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002 và hướng tới thông qua Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) vào năm tới. Hơn nữa, ASEAN và Trung Quốc sẽ kỷ niệm 25 năm quan hệ ở Vientiane vào tháng 9 năm nay.

Thật vậy, các Hội nghị cấp cao tại Vientiane được trông đợi sẽ gợi lại những cảm xúc như vậy khi tranh luận về vấn đề Biển Đông. ASEAN cần phải thống nhất và dứt khoát trong tương lai thì mới có thể đóng góp cho khu vực hòa bình, ổn định và tăng cường phát triển kinh tế. Mặc dù Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte dường như không muốn đưa vấn đề Biển Đông tại Hội nghị cấp cao ASEAN mà thay vào đó là thảo luận song phương, tầm quan trọng của vấn đề này sẽ không suy giảm. Đặc biệt, Việt Nam sẽ không ngại đưa ra tuyên bố hợp pháp với quốc gia khác dưới bất kỳ phương thức nào vì các tuyên bố này được điều chỉnh theo luật lệ toàn cầu. Mặc dù Mỹ và Trung Quốc là hai người chơi chính trong vấn đề Biển Đông, không có gì là không thể được giải quyết nếu có sự sẵn sàng và cởi mở từ cả hai phía.

Ở khía cạnh khác, Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 28-29 và các Hội nghị cấp cao liên quan tại Vientiane dự kiến ​​sẽ tập trung vào các định hướng tương lai và mối quan hệ bên ngoài của khối cũng như trao đổi quan điểm về các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm. Một niềm tự hào đối với nước chủ nhà là ông Barack Obama sẽ có chuyến thăm Lào lần đầu tiên trên cương vị Tổng thống và bà Park Geun-hye sẽ là Tổng thống đầu tiên của Hàn Quốc tham gia một hội nghị cấp cao với các nhà lãnh đạo Lào.

Vai trò của Ấn Độ

Quan điểm của Ấn Độ trong vấn đề Biển Đông sẽ được các đối tác châu Á theo dõi chặt chẽ. Cho đến nay, Ấn Độ vẫn theo đuổi một chính sách phù hợp với luật lệ và chuẩn mực toàn cầu. Mặc dù không nêu tên của bất cứ quốc gia nào, Ấn Độ đã lên tiếng mạnh mẽ quan điểm của mình rằng vấn đề Biển Đông phải được giải quyết theo luật lệ toàn cầu và mỗi bên liên quan cần tôn trọng DOC và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS).

Với cách nhìn nhận đó, các nước ASEAN  và các đối tác của Ấn Độ, đặc biệt là Việt Nam, Singapore và Philippines trông đợi Thủ tướng Narendra Modi sẽ bày tỏ lập trường của Ấn Độ một cách mạnh mẽ hơn dựa trên luật lệ toàn cầu. Quốc gia sông Hằng không chỉ có mối liên kết văn hóa với Việt Nam mà cả với nhiều nước châu Á và lợi ích kinh tế và chiến lược của giữa hai bên cũng ngày càng sâu sắc hơn. Điều này đảm bảo cho Ấn Độ thể hiện lập trường của mình và các Hội nghị cấp cao tại Vientiane là diễn đàn tốt hơn cả.

Là một cường quốc đang lên, Ấn Độ không thể không quan tâm đến sự phát triển ở các nước láng giềng mở rộng của mình. Ấn Độ đã xây dựng mối quan hệ kinh tế mạnh mẽ với nhiều nước châu Á, kết quả là mối quan hệ này gắn với lợi ích an ninh của Ấn Độ. Trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau, không thể tách rời kinh tế với an ninh hoặc ngược lại và từ quan điểm này, lợi ích của cả Ấn Độ và Việt Nam đang ở vào tình thế là mỗi bên cần sự ủng hộ của bên kia về các vấn đề mang tính nguyên tắc. Khi một nước lớn chuẩn bị bắt nạt một nước nhỏ hơn, Ấn Độ với tư cách là cường quốc đang lên được kỳ vọng sẽ gánh trách nhiệm đối phó với tình hình.

OVL, công ty hoạt động ở nước ngoài của Tập đoàn Dầu khí và Khí đốt tự nhiên (ONGC) tham gia các hoạt động thăm dò dầu khí theo lời mời của Việt Nam. Về nguyên tắc, Ấn Độ vẫn coi trọng các tuyến đường hàng hải và khả năng tiếp cận với các nguồn tài nguyên. Điều này cũng mang lại cơ hội cho Ấn Độ mở rộng không gian hàng hải của mình vượt ra ngoài Ấn Độ Dương cũng như mở rộng sự hiện diện của các tàu hải quân Ấn Độ. Người ta cho rằng Ấn Độ sẽ tái khẳng định lập trường của mình trong các cuộc họp tại Vientiane.

*  Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả.