Sôi sục các động thái ngoại giao
Tuần qua là thời gian căng thẳng nhất trong lịch sử gần đây của HĐBA khi Mỹ và đồng minh liên tiếp chỉ trích Nga trong vụ Syria sử dụng vũ khí hóa học ở Douma. Nga đáp trả bằng một loạt chối bỏ giận dữ, cáo buộc phương Tây cố tình hối thúc tranh cãi để biện minh cho đòn đánh quân sự. Hai bên hầu như ngày nào cũng đối mặt để chỉ trích lẫn nhau bằng những ngôn từ lạ lùng nhất, đỉnh điểm là việc Đại sứ Mỹ tại LHQ Nikkei Haley tuyên bố bàn tay Nga “dính máu trẻ em Syria”.
Đến cuối tuần, Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres cảnh báo tại HĐBA rằng Chiến tranh Lạnh đã quay trở lại. Ngay sau đó, Mỹ, Anh, Pháp mở cuộc tấn công tên lửa nhằm vào các mục tiêu của Syria ở Damascus và Homs ngày 13/4. Ngay hôm sau, Nga lập dự thảo nghị quyết tuyên bố hành động này là bất hợp pháp. Mặc dù Nga thất bại do chỉ nhận được phiếu ủng hộ của Trung Quốc và Bolivia, song chắc chắn đó không phải là dấu chấm hết của cuộc đụng độ ngoại giao này.
Trước đó, có thông tin rằng các cường quốc phương Tây đã chuẩn bị một dự thảo nghị quyết mới, yêu cầu điều tra độc lập vụ Douma - đề xuất mà Nga đã phủ nhận tuần trước đó - cùng với yêu cầu Chính phủ Syria phải cho thấy lòng tin đối với việc tham gia đối thoại hòa bình. Động thái này có thể là tín hiệu bảo đảm rằng Mỹ vẫn muốn xử lý khủng hoảng bằng biện pháp ngoại giao sau đòn can dự quân sự chớp nhoáng. Thế nhưng, điều này chắc chắn sẽ lại gây ra nhiều tranh cãi hơn nữa ở HĐBA.
| Nga luôn sử dụng quyền phủ quyết khi nói về vấn đề Syria tại HĐBA LHQ. (Nguồn: Getty Images) |
Điểm cốt yếu trong "màn đấu đá" chính trị này là gì? Kiểu hành xử trái ngược nhau này dường như làm gia tăng khủng hoảng. Các cường quốc tìm cách giải quyết khác biệt thông qua màn thể hiện tức giận ở LHQ hơn là đòn quân sự kiểu "ăn miếng trả miếng". Cuộc không kích của phương Tây tương đối hạn chế và Nga tránh đưa ra phản ứng quân sự tức thời.
Mặc cả kiểu đánh đổi
Trong 3 thập kỷ trở lại đây, HĐBA luôn tỏ ra là cơ chế hữu hiệu giúp "giảm nhiệt" căng thẳng giữa các siêu cường. Mỹ không có được sự ủng hộ của LHQ đối với bước can dự ở Kosovo và Iraq, nhưng chính Mỹ cũng quay lại HĐBA để có được những thỏa thuận hậu chiến. Cách làm đó cho phép những cường quốc từng phản đối Mỹ trước đó, đặc biệt là Nga, giữ được thể diện và ít nhất lấy lại được chút ưu thế ngoại giao.
Từ lâu đã có những đồn đoán rằng Moscow muốn áp dụng hình thức “Kosovo đảo ngược” với Mỹ và châu Âu liên quan đến Syria. Theo kịch bản này, các nước phương Tây sẽ phải chấp nhận một thỏa thuận chính trị ở LHQ theo hướng để Tổng thống Syria Bashar al-Assad nắm quyền lực, đổi lại họ sẽ có tiếng nói trong việc tái thiết hậu chiến. Một số nhà phân tích phương Tây cho rằng thỏa hiệp như vậy cũng đáng để xem xét do Mỹ và đối tác có thể sử dụng nguồn tài chính tái cấu trúc để gây ảnh hưởng đối với cách hành xử của Chính quyền Syria, có thể buộc ông Assad phải cho thấy ý định cởi mở với các nước cựu thù.
Dù có muốn thúc đẩy kiểu mặc cả đánh đổi này đi chăng nữa, cấp độ đối đầu hiện nay ở HĐBA cho thấy sẽ rất khó để giới chức Nga và phương Tây tiến hành cuộc thảo luận nghiêm túc về các điều khoản hòa bình trong trung hạn. Các nhà ngoại giao là những người linh hoạt và họ có thể nhanh chóng chuyển từ trạng thái tranh cãi kịch liệt sang hướng sớm đạt được thỏa thuận chỉ trong chốc lát. Bất đồng tại HĐBA đã bùng nổ sau sự cố vây hãm thành phố Aleppo ở Syria hồi năm 2016, nhưng cuối cùng Pháp vẫn tìm cách đạt được thỏa thuận với Nga cho phép dân thường và phiến quân rời khỏi thành phố này trong giai đoạn cuối của cuộc giao tranh.
Lựa chọn tốt nhất
Cả hai bên cho đến nay đều thể hiện không tin tưởng lẫn nhau và điều đó khiến các nỗ lực trong tương lai nhằm "hạ nhiệt" leo thang chính trị thêm khó khăn. HĐBA không thể thực hiện được chức năng của mình nếu như các nước thành viên cố tìm cách đổ lỗi cho nhau. Nga chắc hẳn sẽ không chấp nhận nhượng bộ lớn trước phương Tây sau cuộc không kích Syria hồi tuần trước. Tuy nhiên, Moscow cũng quan tâm đến việc tránh đối đầu quân sự thường trực với Mỹ khi tìm cách củng cố vị thế cho ông Assad. Mỹ và đồng minh cũng không thu được lợi ích gì từ việc bị cuốn sâu vào cuộc xung đột.
Đáp trả vòng xoáy nhằm vào nhau ở HĐBA cuối cùng không giúp Nga hay các đối thủ của nước này thực thi được những lợi ích căn bản nhất. Có nhiều thời điểm trong ngoại giao mà khi đó im lặng lại là lựa chọn tốt nhất.