Khả năng vẽ lại bản đồ chính trị vùng Vịnh

Bài viết của tác giả James M. Dorsey, nhà nghiên cứu cao cấp tại RSIS và đồng Giám đốc thuộc Viện Văn hóa của Đại học Wurzburg (Đức). Xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả nội dung bài viết:

Việc Saudi Arabia và Các tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất (UAE) cắt đứt quan hệ ngoại giao và dự kiến sẽ cấm vận kinh tế với Qatar có thể đồng nghĩa với việc bản đồ chính trị trong vùng Vịnh phải được vẽ lại, và điều này sẽ gây những hậu quả khó lường cho tình hình thế giới. Tình hình này cũng đưa những nước như Malaysia, Indonesia hay Pakistan, những nước Hồi giáo ngoài thế giới Ả rập, vào thế khó.

Cụ thể là việc Qatar bị loại ra khỏi liên minh quân sự dưới sự dẫn dắt của Saudi Arabia, còn gọi là liên minh quân sự Hồi giáo Sunni, càng làm phức tạp thêm tình hình trong vòng xoáy tranh giành quyền lực giữa Saudi Arabia và Iran. Cuộc khủng hoảng này có khả năng còn kéo dài khi Qatar sẽ không thể chấp nhận các yêu sách của Saudi Arabia hay UAE. Tình hình này có thể đẩy khu vực vùng Vịnh lâm vào cảnh "chư hầu xưng vương".

 Hệ quả chính trị

Những yêu sách này bao gồm việc ngăn cản hoặc thậm chí là đóng cửa hãng truyền thông được Qatar bảo trợ như al-Jazeera, trục xuất các lãnh đạo của tổ chức Anh em Hồi giáo và Hamas cũng như hạn chế quan hệ của Qatar với Iran cho đến những vấn đề xung quanh việc Qatar chia sẻ trữ lượng khí đốt lớn nhất thế giới với Saudi Arabia. Hệ quả của cuộc khủng hoảng này thực ra mang tính chính trị hơn là kinh tế. Việc Saudi Arabia và UAE muốn cô lập Qatar có thể đẩy vùng Vịnh tới gần hơn với Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Nga, làm tăng chia rẽ trong khu vực và làm suy yếu đáng kể Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC). Thành viên của GCC bao gồm 6 nước theo chế độ quân chủ: Saudi Arabia, UAE, Qatar, Kuwait, Oman và Bahrain.

Quyền lực "mềm" của Saudi Arabia trong thế giới Hồi giáo cũng đang làm phức tạp thêm nỗ lực của những nước Hồi giáo không thuộc thế giới Ả rập và gạt những nước này ra ngoài lề trong khi quan hệ căng thẳng giữa Saudi Arabia và Iran vẫn tiếp tục leo thang. Hơn thế, UAE cũng đang đưa ra những chiến dịch quyết liệt để chống lại nền chính trị Hồi giáo ở Qatar. Hàng thập kỷ qua, Saudi Arabia đã đổ tiền vào để tăng tầm ảnh hưởng ở những nước có đông người Hồi giáo.

Cuộc khủng hoảng này đặc biệt là không có lợi cho Malaysia. Vài tuần trước, Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Datuk Seri Anifah Aman đã thăm Qatar để nâng tầm quan hệ giữa hai nước. Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia Datuk Seri Hishammuddin Hussein cũng vừa công bố Malaysia và Qatar sẽ thiết lập Hội đồng Cấp cao để tập trung vào xây dựng khung hợp tác giữa các cơ quan quốc phòng của hai nước. Đối phó với sự chia rẽ này, một số nguồn tin trong Bộ Ngoại giao Malaysia cho biết Malaysia đã khuyến cáo các cơ quan chính phủ nên tỏ thái độ trung lập. Nhưng một số khác lại cho rằng, Bộ Nội vụ và Bộ Quốc phòng có thể sẽ tiếp cận vấn đề một cách độc lập hơn.

Một cuộc tẩy chay tập thể?

Tình thế của Pakistan cũng thuộc dạng tiến thoái lưỡng nan. Quan hệ ngoại giao giữa Pakistan và Saudi Arabia, UAE cũng đã không mấy tốt đẹp sau khi Quốc hội Pakistan từ chối cho phép quân đội Pakistan hỗ trợ Saudi Arabia tại Yemen. Quyết định này làm cho Pakistan không có sự lựa chọn nào khác khi hai năm sau Saudi Arabia yêu cầu Pakistan cho phép Tướng Raheel Sharif, người vừa về hưu ở vị trí Tổng tư lệnh quân đội, giữ quyền kiểm soát liên minh quân sự do Saudi Arabia đứng đầu. Mặc dù kiên quyết cho rằng Sharif sẽ sử dụng vị trí này để hàn gắn quan hệ giữa Saudi Arabia và Iran, nhưng bạo lực thực ra đã gia tăng ở biên giới giữa Iran và Pakistan, quan hệ với nước Cộng hòa Hồi giáo này đã thực sự đi xuống, buộc Pakistan phải triệu hồi Sharif.

Cũng rất đáng lo ngại cho những quốc gia như Trung Quốc và Singapore khi có dấu hiệu cho thấy Saudi Arabia và các đồng minh Ả rập có vẻ muốn kêu gọi một cuộc cấm vận toàn cầu đối với Qatar. Theo Hãng thông tấn Saudi Arabia, nước này sẽ “bắt đầu các thủ tục pháp lý cần thiết để xử lý các vấn đề liên quan tới giao thông đến và đi từ Qatar vì các lý do đảm bảo an ninh quốc gia của Saudi Arabia". Tuyên bố này dường như ám chỉ khả năng Saudi Arabia sẽ gây áp lực với những đối tác kinh tế, buộc các đối tác này phải cắt đứt quan hệ với Qatar. Một số thư điện tử bị rò rỉ cho thấy Đại sứ của UAE tại Washington Yousef Al Otaiba cũng đã vận động chống lại Qatar và kêu gọi các công ty Mỹ ngừng đầu tư vào Iran, và có nhiều khả năng là Qatar cũng sẽ phải chịu chung hậu quả.

Cuộc khủng hoảng này cũng làm phức tạp thêm khả năng thực hiện sáng kiến "Vành đai và Con đường" của Trung Quốc. Nếu các nước khác cũng tham gia cuộc tẩy chay toàn cầu này thì Saudi Arabia cũng sẽ đưa cuộc xung đột này tới địa phận Balochistan, một điểm quan trọng của sáng kiến này để làm suy yếu Iran.

Cuộc khủng hoảng cũng làm Trung Quốc khó khăn hơn trong việc đảm bảo chính sách ở khu vực Trung Đông của Bắc Kinh có thể đồng bộ với phía Mỹ, một quyền lực lớn trong khu vực, khi mà Washington có khả năng sẽ theo phe Saudi Arabia và UAE.

Từ quan điểm của Saudi Arabia và UAE, cuộc đối đầu với Iran và Qatar là một cuộc chiến để bảo vệ chế độ quân chủ toàn diện. Tuy cuộc chiến này không có tù binh nhưng lại theo kiểu “một là theo, hai là chống” trong các tiếp cận với cả các nước Hồi giáo và cả các nước nằm ngoài thế giới Hồi giáo. Kết cục của cuộc khủng hoảng vùng Vịnh này, bất kể ai thắng, chắc chắn sẽ vẽ lại bản đồ chính trị trong khu vực và buộc các nước Hồi giáo và các quốc gia khác phải xem xét lại tình hình. Bản đồ chính trị này thực ra đã đang thay đổi khi mà cả Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đều hỗ trợ Qatar và việc binh lính Thổ Nhĩ Kỳ được đưa tới quốc gia vùng Vịnh này.

Nếu Qatar có thể tồn tại, điều này sẽ hạn chế Saudi Arabia và UAE trong việc gây ảnh hưởng lên những quốc gia khác. Nếu Qatar thất bại, Saudi Arabia và UAE sẽ tiếp tục có cảm hứng để chống lại Iran và làm trỗi dậy nền chính trị Hồi giáo trong khu vực.