Sự thất vọng mang tên Trump
Trong gần 70 năm tồn tại kể từ khi ra đời năm 1949, khối Hiệp ước Quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO) và quan hệ với Mỹ luôn là nhân tố trụ cột đảm bảo an ninh, thống nhất và thịnh vượng của “lục địa già”. Tuy nhiên, mọi chuyện đã thay đổi khi ông Donald Trump lên nhậm chức Tổng thống Mỹ từ 20/1 năm ngoái và có nằm mơ châu Âu cũng khó hình dung được “cơn ác mộng giữa ban ngày” đang diễn ra.
| Quân đội Mỹ và Ba Lan tham gia một cuộc tập trận chung tại Zagan, miền Tây Ba Lan, tháng 1/2017. (Nguồn: Reuters) |
Từng được xem là chỗ dựa vững chắc, giờ đây ông Trump và chính quyền Mỹ lại bị coi là “mối đe dọa” đối với sự thống nhất, thậm chí cả sự tồn vong của Liên minh châu Âu (EU). Đi ngược lại các nguyên tắc, thỏa thuận mà Mỹ đã từng cam kết hay theo đuổi, ông Trump công khai ủng hộ Brexit, chống lại chính sách của EU đối với người Hồi giáo nhập cư và người tị nạn, rút khỏi Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu, đe dọa không thực hiện cam kết đảm bảo an ninh cho các thành viên NATO…
Do đó, điều dễ hiểu là uy tín quốc tế của nước Mỹ dưới thời Trump đã đi xuống rất nhanh, thậm chí còn thấp hơn cả dưới thời Tổng thống Bush con. Vì vậy, mỗi tuyên bố, cử chỉ hay hành động của ông Trump trong chuyến thăm châu Âu lần này đều được soi xét kỹ lưỡng.
“Điểm nhấn” Ba Lan
Brussels - nơi cả NATO và EU đặt “đại bản doanh”, tỏ rõ thái độ bất an khi ông Trump chọn Ba Lan là điểm đến đầu tiên trước khi gặp các đồng minh quan trọng ở châu Âu trong NATO như Đức, Anh, Pháp, Italy. Đáng chú ý, trong khi không chỉ đối phó với ông Trump, các nhà lãnh đạo EU đang dồn sức chỉ trích, tìm cách “cô lập” buộc chính quyền cực hữu của Đảng Luật pháp và Công lý Ba Lan (PiS) phải thay đổi chính sách.
Cách đây 13 năm, ngày 1/5/2004, việc Ba Lan gia nhập EU được coi là thành công trong chính sách “hướng Đông” của phương Tây trong việc mở rộng cả EU lẫn NATO cho các nước cựu thù tham gia, đồng thời đẩy biên giới của hai khối này sát gần Nga.
Tuy nhiên, “tuần trăng mật” đã qua đi mau chóng. Ba Lan dưới chính quyền của Thủ tướng Beata Szydlo thuộc Đảng cực hữu PiS bị coi là đi đầu trong các nước hoài nghi về một EU thống nhất và tìm cách gây chia rẽ các nước thành viên mới của Liên minh đến từ Đông Âu và các thành viên cũ. Ba Lan là một trong ít nước thành viên EU kiên quyết phản đối chính sách rộng lượng đối với người nhập cư Hồi giáo của EU. Chính điều này đã bị Pháp, Đức, Hà Lan… chỉ trích gay gắt và tìm cách cô lập để buộc chính phủ của PiS phải thay đổi chính sách. Sau các cuộc tấn công của các phần tử Hồi giáo cực đoan tại Anh, Pháp và Đức, chính phủ của Thủ tướng Szylo đã công khai chỉ trích “sự độc đoán của Đức” và “điên rồ của giới tinh hoa Brussels”.
Sự quan ngại càng tăng lên khi ông Trump chọn nơi đọc bài diễn văn quan trọng là Quảng trường Krasinski - nơi được coi là biểu tượng của ý chí độc lập của người Ba Lan với hơn 200.000 người bị tàn sát khi nổi dậy chống lại sự chiếm đóng của Phát xít Đức năm 1944.
| Một bảng tin trên đường phố Warsaw về buổi nói chuyện của ông Trump tại Quảng trường Krasinski, ngày 6/7. (Nguồn: Boston Globle) |
Thu hẹp hay mở rộng bất hòa?
Điều thú vị là trong khi có quan hệ “cơm không lành, canh chẳng ngọt” với Brussels và các nước lớn trong EU, cả Mỹ và Ba Lan hiện nay lại có nhiều điểm tương đồng và đều muốn thông qua chuyến đi của ông Trump để giảm bớt sự chỉ trích hoặc thiếu thiện cảm.
Ba Lan, nước đang chịu sức ép cả về an ninh từ Nga lẫn về chính trị từ các đồng minh trong EU muốn khẳng định rằng họ không thể bị cô lập, mà vẫn có sự đảm bảo an ninh quan trọng từ siêu cường Mỹ. Còn với Mỹ, Ba Lan là một trong những quốc gia phát thải khí CO2 lớn ở châu Âu và cũng là nước đang chỉ trích Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu là bất công và thiếu công bằng.
Đặc biệt, Ba Lan cùng với Mỹ là 2/4 nước thành viên NATO có mức chi ngân sách quốc phòng vượt quá 2% GDP. Do đó, qua chuyến đi và việc nêu "tấm gương" Ba Lan, ông Trump muốn gửi thông điệp đến các nước thành viên khác trong NATO rằng, cách tốt nhất để nhận được đảm bảo an ninh từ phía Mỹ là phải tăng chi phí quốc phòng.
Sau cùng, chuyến đi còn nhắm tới mục đích kinh tế quan trọng khác mà ông Trump luôn theo đuổi kể từ khi nhậm chức Tổng thống đến nay là “bán hàng cho nước Mỹ và tạo việc làm cho người Mỹ”. Tại Warsaw, Tổng thống Trump sẽ tham dự và phát biểu tại Diễn đàn Sáng kiến "Ba biển", quy tụ các nhà lãnh đạo của Ba Lan và các nước thuộc khu vực Baltic và Balkan tiếp giáp với ba biển là Adriatic, Baltic và Biển Đen. Dự kiến, tại các nước này sẽ hình thành các đường ống dẫn dầu, khí đốt xuyên quốc gia và Ba Lan là quốc gia đầu tiên nhập khí hoá lỏng (LNG) từ Mỹ bắt đầu từ 6/2017.
Vì các lý do nói trên mà một nhà ngoại giao châu Âu ở Brussels đã không giấu nổi sự lo lắng khi tuyên bố chuyến đi này có mục đích làm tan rã EU! Như vậy, châu Âu có nhiều lý do để lo ngại hơn là vui mừng.