| Mục sư Martin Luther King. |
Trong cuộc kháng chiến giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, nhiều bạn bè quốc tế đã đứng về phía nhân dân Việt Nam, chống lại đế quốc Mỹ. Trong số đó có mục sư Martin Luther King, nhà tranh đấu đòi quyền bình đẳng trong xã hội Mỹ với chủ trương phi bạo lực. Những hoạt động đấu tranh không biết mệt mỏi vì quyền lợi của người da màu là tiền đề giúp ông trở thành một trong những người trẻ nhất đoạt giải Nobel Hòa bình năm 1964 ở tuổi 35. Không xa rời mục tiêu xuyên suốt là đấu tranh vì hòa bình và công bằng xã hội, ông phản đối quyết liệt cuộc chiến tranh mà Chính phủ Mỹ tiến hành ở Việt Nam.
Những động lực tranh đấu
Động lực nào đã thúc đẩy nhà tranh đấu cho công bằng xã hội - Tiến sĩ Martin Luther King, Jr. - công khai chống lại chiến tranh Việt Nam? Theo ông, có nhiều động lực và động lực nào cũng quan trọng.
Động lực trước nhất khiến ông phản đối chiến tranh là nó ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của những người Mỹ da màu. Để có tiền chi phí cho chiến tranh, chính quyền cắt giảm nhiều biện pháp cải thiện đời sống cho người nghèo (đa số là người da màu) trong chương trình “Xã hội vĩ đại”. Trong bài phát biểu, ông nói: “Tôi đã quan sát chương trình giảm nghèo bị đứt đoạn khi những trò chơi chính trị trong xã hội trở thành cơn thịnh nộ chiến tranh. Và tôi cũng biết rằng nước Mỹ sẽ không bao giờ đầu tư vào các ngân quỹ cần thiết hoặc đầu tư giúp đỡ người nghèo khi mà họ mạo hiểm lăn xả vào chiến tranh như chiến tranh Việt Nam, tiếp tục lôi kéo rút rỉa nhân lực và tiền tài một cách tinh vi. Và quý vị có thể không biết, người ta đã tính chính phủ phải tốn hàng trăm nghìn USD để giết một kẻ địch trong khi chỉ tốn có 55 USD cho mỗi người nghèo. Vì vậy, tôi buộc phải nhìn nhận sự thật: chiến tranh là kẻ thù của người nghèo và tôi đã phản đối chiến tranh".
Động lực thứ hai là sự kỳ thị người da đen. Người da đen sau một trăm năm giải phóng nô lệ vẫn chưa được bình đẳng, và kế đến là những người lính da đen bị đối đãi phân biệt trong tuyển quân và phục vụ tại Việt Nam. Ông nói rằng người da đen chỉ chiếm 13% dân số Mỹ, nhưng chiếm tới 28% số lính tham chiến, và cũng chỉ có 2% sĩ quan là người da đen. Đó là lý do khiến tỷ lệ lính da đen chết trận tại Việt Nam luôn cao một cách bất bình thường.
Vì vậy, mục sư Luther King quyết định gắn hai mục tiêu “đòi quyền bình đẳng cho người da màu” và “phản đối chiến tranh ở Việt Nam”.
Và “vì tôi yêu thương nước Mỹ”
Đầu năm 1965, chính phủ Mỹ bắt đầu leo thang chiến tranh ở Việt Nam, vừa đổ quân viễn chinh vào miền Nam, vừa ném bom phá hoại miền Bắc. Ngay từ tháng 7/1965, Luther King đã lên tiếng yêu cầu: “Cuộc chiến tranh ở Việt Nam phải được chấm dứt. Phải giải quyết nó bằng thương lượng”.
Ngày 4/4/1967, giữa lúc Mỹ tung 26 tiểu đoàn tiến hành chiến dịch Junction City - chiến dịch lớn nhất trong chiến tranh Việt Nam - ông đã đọc một bài diễn văn quan trọng về Việt Nam ở New York “với tư cách một người anh em của những người Việt Nam”.
“Bài thuyết giảng mà tôi sẽ gửi đến quý vị sáng nay... là về một vấn đề quan trọng. Vấn đề tôi sắp trình bày còn trong vòng tranh luận. Chúng ta đang đương đầu với đất nước của chúng ta. Vấn đề tôi muốn nói: ‘Tại sao tôi chống chiến tranh Việt Nam’.
Giờ đây, tôi xin làm sáng tỏ ngay từ điểm bắt đầu, rằng tôi thấy chiến tranh Việt Nam là một cuộc chiến phi lý và vô ích. Tôi trình bày với quý vị về chiến tranh Việt Nam vì lương tâm của tôi không cho tôi chọn con đường khác. Đây là lúc nước Mỹ phải lắng nghe sự thật về tấn bi kịch của cuộc chiến này. Trong cuộc xung đột quốc tế, sự thật rất khó nhận ra vì hầu hết các nước chủ chiến đều che đậy ý đồ của họ. Họ luôn lý luận tìm cách hợp thức hóa ý đồ của mình và luôn tìm những vật hy sinh. Họ liên tục che mắt người khác để không thấy tội lỗi của họ. Nhưng chiêu trò yêu nước bề ngoài đã lỗi thời… Giờ phút này, tôi xin trình bày với quý vị về chiến tranh Việt Nam... Đây là lúc mà yên lặng là đồng lõa với tội ác… Và chúng ta phải nói ra. Trong lịch sử, chúng ta chưa từng có sự bất đồng to lớn như thế. Sự bất đồng giữa những người Mỹ đồng bào của chúng ta...”.
Trong khi chính phủ Mỹ luôn tự xưng là “lãnh tụ của thế giới tự do” thì Luther King chỉ ra rằng Mỹ đã đứng về phía thực dân Pháp để chống lại khát vọng độc lập tự do của dân tộc Việt Nam. Ông nói: “Năm 1945, nhân dân Việt Nam tuyên bố nền độc lập của mình... Họ được Hồ Chí Minh lãnh đạo. Dù họ đã trích dẫn bản Tuyên ngôn độc lập của Mỹ vào bản Tuyên ngôn độc lập của họ, chúng ta vẫn từ chối công nhận họ. Thay vào đó, chúng ta quyết định ủng hộ Pháp trong việc tái chiếm thuộc địa cũ... Chúng ta đã bác bỏ một chính phủ cách mạng đang đi tìm quyền tự quyết, một chính phủ được thành lập bởi chính những lực lượng bản xứ…
Trong 9 năm sau đó, chúng ta khước từ quyền độc lập của nhân dân Việt Nam. Trong suốt 9 năm, chúng ta ủng hộ mạnh mẽ Pháp trong nỗ lực đặt lại ách thực dân lên đất nước Việt Nam. Trước khi chiến tranh kết thúc, chúng ta trang trải 80% chi phí chiến tranh cho Pháp. Ngay trước khi thua ở Điện Biên Phủ, Pháp bắt đầu tuyệt vọng về hành động liều lĩnh của họ, nhưng chúng ta thì không. Chúng ta khuyến khích họ bằng cách viện trợ một khối lượng khổng lồ tài chính và tiếp sức quân sự để họ tiếp tục cuộc chiến ngay cả khi họ đã mất hết ý chí. Chẳng bao lâu, chúng ta hầu như trả toàn bộ chi phí cho ý đồ tái chiếm thuộc địa này”.
Pháp bị nhân dân Việt Nam đánh bại, phải rút quân về nước. Nhưng Mỹ lại nhảy vào miền Nam, “ngăn cản cuộc Tổng tuyển cử mà chắc chắn sẽ đưa Hồ Chí Minh lên nắm quyền trong một nước Việt Nam thống nhất”. Để giữ miền Nam trong quỹ đạo của Mỹ, “chúng ta ủng hộ Diệm, một trong những nhà độc tài xấu xa nhất, người do chúng ta chọn lựa”. Người dân miền Nam phải sống 9 năm dưới sự
cai trị tàn bạo của Diệm. “Khi Diệm bị lật đổ, lẽ ra họ có thể sống hạnh phúc, nhưng... chúng ta gửi thêm quân lính sang để ủng hộ những chính phủ thối nát một cách kinh dị, lạc lõng, không được dân chúng ủng hộ... Người dân miền Nam chết dần dưới bom đạn của chúng ta và xem chúng ta như kẻ thù đích thực của họ... Chúng ta buộc họ phải rời khỏi xóm làng của cha ông họ để bị dồn vào những trại tập trung... Chúng ta rải chất độc xuống các nguồn nước của họ, tàn phá cả triệu mẫu Anh mùa màng của họ... Chúng ta thử nghiệm những vũ khí mới nhất ở họ, giống như Đức (quốc xã) thử nghiệm những loại thuốc mới và những cách tra tấn mới trong các trại tập trung ở châu Âu... Ở miền Bắc, bom của chúng ta liên tục ném xuống đất đai, còn mìn của chúng ta đang gây nguy hiểm cho các đường sông, đường biển... Cho đến nay, chúng ta có thể đã giết chết một triệu người Việt Nam, phần lớn là trẻ em”...
Luther King nhận định: “Chúng ta phải thừa nhận rằng chúng ta đã sai lầm ngay từ đầu với cuộc phiêu lưu của chúng ta ở Việt Nam, rằng chúng ta đã gây tổn hại cho cuộc sống của nhân dân Việt Nam. Để chuộc lại những sai lầm này, chúng ta phải chủ động chấm dứt cuộc chiến tranh bi thảm này”...
Luther King cũng đưa ra 5 đề nghị cụ thể:
"(1) Chấm dứt ném bom xuống miền Bắc và miền Nam Việt Nam;
(2) Đơn phương tuyên bố ngưng bắn với hy vọng hành động đó sẽ tạo thuận lợi cho thương thuyết;
(3) Có những bước đi ngay lập tức để tránh những cuộc chiến tranh khác ở Đông Nam Á bằng cách cắt bỏ việc xây dựng căn cứ quân sự của chúng ta ở Thái Lan và sự can thiệp của chúng ta ở Lào.
(4) Thừa nhận thực tế rằng Mặt trận Dân tộc Giải phóng được sự ủng hộ to lớn ở miền Nam Việt Nam và vì vậy phải có vai trò trong các cuộc thương thuyết và trong chính phủ tương lai ở Việt Nam.
(5) Ấn định ngày đưa toàn bộ lính nước ngoài ra khỏi Việt Nam phù hợp với Hiệp định Genève 1954”...
Sau khi chiến tranh kết thúc, “chúng ta phải bồi thường cho những thiệt hại mà chúng ta đã gây ra”...
Vì “đường lối của Mỹ ở Việt Nam là đáng xấu hổ và phi chính nghĩa” nên Luther King kêu gọi mọi người dân Mỹ: “Chúng ta không thể im lặng... Chúng ta phải tiếp tục lên tiếng nếu đất nước chúng ta cứ khăng khăng đi theo con đường sai lầm ở Việt Nam. Chúng ta phải sẵn sàng gắn hành động với lời nói bằng cách tìm ra mọi cách phản đối... Chúng ta phải chuyển từ sự do dự trong quá khứ sang hành động. Chúng ta phải tìm ra những cách nói mới cho hòa bình ở Việt Nam cũng như cho công lý trong thế giới đang phát triển”...
Đối với thanh niên Mỹ, ông đề nghị “phải làm cho thanh niên Mỹ thấy rõ vai trò của nước Mỹ (trong việc gây ra chiến tranh) ở Việt Nam và yêu cầu họ chọn cách từ chối nhập ngũ vì lý do tôn giáo...".
Bài diễn văn của Luther King đã soi sáng cho rất nhiều người Mỹ, những người cho đến lúc đó vẫn còn biết rất ít về việc Mỹ can thiệp vào Việt Nam cũng như về bản chất của cuộc chiến tranh ở Việt Nam. Ông không thừa nhận chiêu bài “bảo vệ tự do” mà chính phủ Mỹ thường dùng để động viên thanh niên da màu sang Việt Nam. Ông nhấn mạnh: “Thanh niên da màu bị gửi đi xa 8.000 dặm để bảo vệ tự do cho Đông Nam Á, cái tự do mà họ không tìm thấy ở Tây Nam Georgia hay ở Đông Harlem”...
Còn một lý do khác, sâu xa hơn, cao thượng hơn, khiến ông phản đối chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam được ông trình bày trong bài diễn thuyết tại New York ngày 4/4/1967 chính là: “Tôi chống lại chiến tranh Việt Nam vì tôi yêu thương nước Mỹ. Tôi diễn thuyết chống lại chiến tranh, không vì cơn tức giận, nhưng với sự lo âu trong tim, và hơn tất cả, với một tình thương đòi hỏi được thấy đất nước yêu quý của tôi đứng vững như một biểu tượng luân lý của thế giới. Tôi diễn thuyết chống lại chiến tranh vì tôi đã bất mãn với nước Mỹ. Và không có chán nản kinh khủng nào không đến từ tình thương vô bờ. Tôi chán nản với sự thất bại của chúng ta trong việc đối xử tích cực và thẳng thắn với ba điều xấu xa: ‘Kỳ thị chủng tộc’, ‘Kinh tế bóc lột’ và ‘Chủ nghĩa quân phiệt’. Hiện tại chúng ta đang đi xuống con đường cùng, đường này có thể đưa đất nước chúng ta vào thảm họa...
Con người là huynh đệ. Con người được sinh ra bình đẳng. Tất cả mọi người đều có quyền... Đừng để bất cứ ai làm quý vị nghĩ rằng Thượng đế chọn nước Mỹ là nước phân giải, một Đấng cứu rỗi, một loại cảnh sát thế giới. Thượng đế có cách đứng của Ngài trước các quốc gia với sự công bằng...”.
Trên báo Life, bài diễn thuyết của Luther King bị xem là “lời vu khống có tính chất mị dân, nghe như một bài phát thanh cho Đài Hà Nội”. Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đã nghe lén điện thoại của ông, đặt máy ghi âm trong phòng khách sạn của ông. Nhiều thư hay điện thoại nặc danh hăm dọa giết ông. Nhà của ông ở Montgomery bị đặt bom. Ông từng bị tấn công không dưới 4 lần, bị cảnh sát bắt giam 20 lần... Nhưng Martin Luther King không chút nao núng, vẫn dồn mọi tâm huyết cho phong trào phản đối chiến tranh Việt Nam.
Ngày bầu cử càng đến gần, sự hăm dọa càng nặng nề. Dường như ông dự cảm một kết thúc bi thảm sắp xảy ra. Theo trang web của Mỹ American Rhetoric, ngày 3/4/1968, Luther King nói trước công chúng: “Cũng như bất kỳ ai, tôi cũng muốn sống lâu. Sống lâu là điều quan trọng, nhưng hiện nay tôi không quan tâm đến điều đó”.
Ngay ngày hôm sau, ngày 4/4/1968, nhà tranh đấu cho công bằng xã hội Martin Luther King đã vĩnh viễn ra đi khi chưa tròn 40 tuổi. Tháng 1/2004, 36 năm sau ngày Luther King bị ám sát, FBI công bố bộ hồ sơ bí mật theo dõi ông dày tới 16.659 trang.